J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

Korxona biror bir iqtisodiy ko‘rsatkichini kuzatish natijalari va uning qayta 
ishlovi.
Kuzatuv 
seriyasi 
Ko‘rsatkichlarni miqdori va takrorlash
Hisoblash
1 
2 
3 
4 
5 
i
x
D
i
1 
2 
3 
7 
9 
8 
9 
7 
8 
6 
8 
7 
8 
6 
9 
4 
5 
8 
6,8 
7,0 
8,0 
3,7 
2,0 
0,5 
Unda Koxren kriteriyasi: 
59
,
0
5
,
0
0
,
2
7
,
3
7
,
3
max
1






m
i
i
кр
D
D
k
. 
Ozodlik darajasi soni 
q-n-1=5-1=4 
Koxren kriteriyasi jadvalida P
d
=0,95 
uchun m=3, q=4 da k
kt
= 0,74. 
Demak, kuzatilgan kattalik aniq takrorlanuvchi, chunki 0,59 

0,74 dan. 
Agar teskarisi bo‘lganda, unda 
m
ni yoki 
n
ni sonini oshirishga to‘g‘ri kelar edi. 
Tajriba natijalari qayta ishlovi natijasida turli xildagi grafiklar, diagrammalar 
va formulalar ishlab chiqiladiki, ularning qanchalik darajada haqiqatni anglatishini 
baholash – 
adekvatlik
deb yuritiladi. 
Adekvatlikning aniqlanishi, bu tajriba natijalari aproksimotsiyasining 
(“aksini” yaratish) nechog‘lik xatoligi borligini aniqlash demakdir. Buning uchun 
Fisher statistik kriteriyasi tajriba natijalari bo‘yicha - 
фэ
k
va nazariy (hisobiy) 
natijalari - 
фт
k
hisoblab, bir-birini taqqoslash va agar 
фт
фэ
k
k

bo‘lsa, unda 
yaratilgan model adekvat – deb qabul etiladi. 
Fisherning tajriba kriteriyasi: 

---

288 
ср
a
фэ
D
D
k

. 
Bu erda: 
D
a
– adekvatlik dispersiyasi, 


d
n
y
y
D
n
iэ
it
a




1
2
;
D
sr
– o‘rtacha tajriba natijalari dispersiyasi, 


n
m
y
y
D
m
n
iэ
it
ср




1
1
2
: 
Bunda: 
it
y
- har bir o‘lchashdagi nazariy funksiya qiymati; 
iэ
y
- funksiyaning tajriba qiymati; 
iэ
y
- m seriya o‘lchashdagi o‘rtacha tajriba qiymatlari funksiyasi; 
n
– har bir tajribadagi o‘lchashlar soni; 
d
– nazariy regressiya tenglamasi koeffitsientlar soni; 
k
ft 
Fisher kriteriyasi jadvalidan ishonchli intervali 0,95 va ozodlik soni 
q
1
=n-
d
,
q
2
=n(m-1)
olinadi. 
Maqsadga muvofiq shuni aytish mumkinki, Fisher kriteriyasi kichik sonli 
o‘lchash sonlarida qo‘llaniladi, katta sonli (n>30) o‘lchashlarda esa Pirson, 
Romanovskiy, Kolmogorovlar kriteriyalari qo‘llaniladi. 
Leonardo Da-Vinchi aytganidek: «hech bir fan matematiklashmay takomilga 
ega bulolmaydi». SHuning uchun ham tajriba natijalarini qayta ishlovida uning 
matematik – statistik tahliliga, olingan natijalar bog‘liqligini ko‘rsatuvchi 
formulalar (algebraik, differensial tenglama, emperik formulalar) va h.k. ishlab 
chiqilishiga katta e’tibor berish kerak.
Tajriba izlanishida natijalar ko‘p holda ikki kattalik statistik qator shaklida, 
ya’ni har bir funksiyaga