Мендел =онунини бажариш шартлари:
1. А ва а гаметалар щосил былиши тенг былиши керак, яъни олинган ота-она гомозиготали былиши шарт.
2. А ва а гаметалар учрашиши тенг былиши керак. Бу жуда кып индивидларни щисобга олгандагина амалага ошириш мумкин.
3. Щосил былган зиготалар тирик =олиши, яъни уру\ щосил =илиб, уруг тыли= униб, ысимлик щосил былиши керак.
Мущокама учун саволлар:
Табиатдаги бир хилликни Г.Мендел =анунлари асосида тушинтиринг.
Табиатдаги хар щилликни Мендел =онунлари асосида тушинтириб быладими?
Тирик организм белгиларининг ирсийланиши ирсият =онунларига щар доим щам мос келадими? Буни тушинтирнг.
2-асосий савол быйича дарс максади: ирсий белгиларни наслдан наслга ытиш механизмларини тушинтириш, ди ва полидидурагай чатиштиришларни тушинтириб бериш.
Индентив укув максадлари.
2.1 Дидурагай чатиштиришни тушинтириб беради.
Дидурагай чатиштиришга доир масалалар еча олади.
2.3. Полидурагай чатиштириш учун гамета ва генотипларни ёза билади.
2-асосий саволнинг баёни.
Мендел ызининг тажрибаларида фа=ат битта белги эмас балки иккита белгили генотипдан фойдаланган. У ныхотда иккита жуфт альтернатив белгиларни (сари=-яшил ва сили=-бурушган) ирсийланишини ырганди. Ота-она организмида биттаси иккита аллел быйича доминант гомозигота,иккинчиси эса рецессив гомозигота былган: уру\ ранги А-сари=, а-яшил, уру\и силли=-В, бурушган-в.
Генотип: ААВВ-сари= силли=, аавв-яшил бурушган,
Р ♀ ААВВ Х ♂ аа вв
Сар.силлли= яшил буришган
F1 Аа Вв
Сари= силли=
♀
| АВ | Ав |
Ав
|
а в
|
АВ
|
ААВВ
С.сил
|
ААВв
Сар.сил
|
АаВВ
Сар.сил
|
АаВв
Сар.сил
|
АВ
|
ААВв
Сар.сил
|
Аавв
Сар.бур
|
АаВв
Сар.сил
|
Аавв
Сар.бур
|
ав
|
АаВВ
С.С
|
АаВв
С.С
|
аавв
Я.С
|
ааВв
Я.С
|
ав
|
АаВв
С.С
|
Аавв
С.б
|
ааВв
Я.С
|
аавв
Я.б
|
F1 да дурагайларда Менделнинг 1-чи =онунини кузатиш мумкин.Улар щаммасибир хил былади: фенотип быйича ныхат уру\лари щаммаси сари= ва бурушган былди, генотип быйича эса хаммаси гетерозигота-дигетерозиготали (АаВв) былди. Улар узаро чатиштирилганда F2 бы\инда ажралиш содир былади.
1) 4 хил фенотип кузатилди: сари= силли=, сари= бурушган, яшил сили=, яшил бурушган.
2) 9 хил генотип щосил былади: 4АаВв; 2 ААВв; 2 АаВВ; 2 АаВв; 2 ааВв; 1 ААВВ; 1ААвв; 1 аавв.
3) Щар бир белги ызига 3: нисбатда баён былади, 12 сари=; 4 яшил; 12 силли=;4 буришган – 3 : 1
4) Щар бир белги муста=ил равишда намоён былади. Щар бир аллел жуфт генлар (А-а ва В-в) монодурагай чатиштиришга ыхшаб =уйидагича нисбатда та=симланади:
4 АА : 8 Аа : 4 аа; 4 ВВ : 8 Вв : 4 вв; - 1 : 2 : 1
5)Уру\ларнинг белгилари (сари=-яшил, силли=-бурушган) фа=ат ота-она организмларга ухшамасдан, балки янги комбинациялар щосил былади: ота-она организмларда сари= ва яшил бурушган, F2 эса сари= бурушган ва яшил силли= комбинациялари щосил былади- янги шакл щосил былиши.
6)Иккита аллел быйича фар= =илувчи организмлар чатиштириш нисбатлари =уйидагича:
(3 : 1) х (3 : 1) =9 : 3 : 3 : 1 -фенотип
(1 : 2 : 1) х (1 : 2 : 1) = 1 : 2 : 1 : 2 : 4 : 2 : 1 : 2 : 1 – генотип.
Мендел ыз тажрибаларига асосланиб дидурагай чатиштиришда генлар муста=ил равишда авлоддан авлодга ытади деган хулоса келди. Уни текшириш учун Мендел тащлилий чатиштиришни ытказиб ажралиш нисбати 1:1:1:1 тенг былишини исботлади.
Демак, дидурагай чатиштиришнинг тащлилий чатиштириши монодурагай чатиштиришнинг тащлилий чатиштиришга ухшайди.
Мендел ытказилган тажрибалар асосида биринчи былиб дидурагай чатиштиришга оид =онун яратди. Бу Менделнинг 3-чи =онуни деб номланади. Дидурагай чатиштиришда щар бир аллел жуфт генлари муста=ил равишда авлоддан-авлодга берилади. Бир- бири билан эркин бо\ланиб щар-хил шаклларни щосил былишига олиб келади. Дидурагай чатиштиришда тыла доминантлик щодисасида гомозиготали шакллар гетерозиготали шаклларида фенотип быйича фар= =илмайди. Шунинг учун уларни кыпинча фенотипик радикал ёрдамида кырсатишади. Масалан: ААВВ, АаВв, АаВВ, АаВВ –А-В-.
Учта ва ундан орти= белгилар билан фар=ловчи чатиштириш полидурагай деб номланади. Улар дидурагай чатиштиришга =араганда ажралишнинг мураккабро= кыринишини беради. Агар ныхотнинг учта алтернатив белгиларини =уйидагича белгиласак:
Уру\нинг ранги: А-сари=, а-яшил; уру\и: В-силли=, в-бурушган;
пустининг ранги: С-кулранг, с-о=
Ота-онанинг генотиплари:
ААВВСС ва ааввсс; F1 генотипи: АаВвСс F1 дургайлар 8 хил гамета щосил килади. АВС, АВс, Авс, аВС, аВс, авС,авс
F1 да 64 комбинация щосил былади: фенотип буйича F1 организмини 8 гурущларга былинади:
27 (А-В-С) : 9 (А –В-с) : 9 (А-в-с) : 9 (а-В-С) : 3 (А-в-с) : 3 (а-В-с) : 3 (а-в-С) : 1 (а-в-с);
27:9:9:9:3:3:3:1
Фенотип ва генотип буйича нисбатлар учдурагай чатиштиришда =уйидаги нисбатда: (3А : 1а) х (3В : 1в) х (3С : 1с) ва (А : 2 Аа : а) х (В : 2Вв : в) х (С : 2Сс : с);
Агар Ньютон биномидан фойдалансак:
(3:1)1 = 3 : 1 -монодурагай
(3:1)2 =9 : 3 : 3 : 1 -дидурагай
(3:1)3 =27 : 9 : 9 : 9 : 3 : 3 : 3 : 1-учдурагай
(3:1)n -n дурагай
Формула ёрдамида фенотип синфлар сони чи=ариш мумкин –2 n
21=2; Генотипик синфларнинг сони 3n 31 = 3; 32 = 9; 33 = 27; 3n
Гамета типларнинг сони 2n Монодурагай A/a =21 = 2, Дурагай A/a B/в = 22 = 4
Комбинацияларнинг сони: 4n
Монодурагай А/а : 2 А/а : 1 а/а демак 41
Дидурагай 42 =16
Учдурагай 43 = 64
Умумлаштириб, =уйидаги жадвални тузиш мумкин.
Жадвал
Do'stlaringiz bilan baham: |