Islom tarixi va falsafasi

3-БОБ. ДИНИЙ МУТААССИБ ШАХСИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ
3.1. Диний мутаассиб шахсини тадқиқ этиш мумкин бўлган методикалар ва уларни истиқболлари

Маълумки, методикаларни таҳлил қилиш, анкеталар яратиш жараёни психологияда энг асосий жараёнлардан ҳисобланиб, унда шахснинг ички хусусиятларини маълум кўрсаткичлар орқали аниқлаштириш талаб этилади. Қолаверса, хорижий тест ва сўровномаларни маҳаллий муҳитга мослаштиришда ҳам бир қанча талаблар амалга оширилиши лозим бўлади. Улар:

1. 
   “Тестни оригинал вариантидан иккинчи тилда таржимаси бўйича дастлабки вариантини тайёрлаш;
   
2. 
   Лингвист ва тестни оригинал вариантини тушунувчи мутахассисни жалб этиш орқали тест мазмунини эксперт бахолаш;
   
3. 
   Тестни асли билан экспериментал тажрибасидаги шкалаларни эквивалентлигини текшириш;
   
4. 
   Янги шкалаларни ўрнатиш ва маҳаллий танланмалар бўйича мос меъёрларни тўплаш; (Ю.Л.Ханин,1977)”¹⁶ каби.
   

Биз таклиф этадиган сўровномалар ва тестларда юқоридаги омилларни ҳисобга олиб тайёрладик.
Шунигдек, психодиагнозтик тест ва сўровномаларни самарадорлилигини қуйидагилар белгилайди:

1. 
   “Шкалалар интервалидан фойдаланиш;
   
2. 
   Ишончлилик;
   
3. 
   Валидлилик;
   
4. 
   Дискриминативлик;
   
5. 
   Норматив маълумотлар йиғиш” каби.
   

Дастлаб биз диний мутаассиб шахсини тадқиқ этишда уни диний йўналганлик (диний ориентация)ини аниқлаб олишни маъқул кўрдик. Чунки, диний мутаассиб шахсини асосий йўналганлигини аниқлаш мутахассисга мутаассиб шахсга таъсир ўтказиш учун самарали ҳисобланувчи воситаларни белгилаб беради. Бунинг учун биз И.М. Багдановскийнинг “Диний ориентация (шахснинг ижтимоий-сиёсий ва жамият нормаларига муносабати тизими)ни аниқлаш бўйича сўровнома”сини таржима қилиб, маҳаллий муҳитга мослаштирдик. Бу сўровнома орқали мутахассис шахсдаги диний йўналганлик хусусиятини аниқлаши мумкин бўлади. Сўровнома 10 та саволлардан иборат бўлиб, кўрсаткичлари:
1) диний кўрсатмаларга риоя қилиш;
2) сўраш (дуо қилиш), ўтинишнинг тури;
3) илтижо қилишнинг маълум ҳолатлардаги турлари;
4)диний адабиётларни ўқиш;
5)дуо (илтижо) ёрдамида Худога мурожаат қилиш ва бошқалар.
Сўровнома ўз таркибида очиқ ва ёпиқ жавоб вариантларидан иборат бўлиб, уни бу хусусияти синалувчига ўз шахсий қарашларини эркин билдириш учун имконият беради. Шунингдек, анкета аноним (исм фамилия кўрсатилмаган ҳолда) тарзда ўтказилади. Бу эса синалувчини жавобларини ниқобламай, эркин фикр билдиришига ёрдам беради. Биз ушбу анкетани матнини ва тузилишини мутахассисларга эксперт бахолаш учун тақдим этдик. Таклиф ва тавсиялар асосида маълум ўзгартиш ва қўшимчалар киритдик. Ушбу сўровноманинг тўлиқ варианти билан 2-иловада танишишингиз мумкин.