Iskandar tuxliyev bahodirxon safarov

 
1. 3. Markaziy Osiyo mintaqasi sayohatchilari 
 
Sayohlik  O‘rta  Osiyo  o‘lkasida  qadim  zamonlardan  rivojlangan 
bo‘lib,  o‘lkamizdagi  ilk  sayyohlik  ko‘rinishlari  Buyuk  Ipak  yo‘liga 
borib  taqaladi.  Miloddan  avvalgi  II  asrda  ochilgan  Buyuk  Ipak 
yo‘lining  ahamiyati  nihoyatda  katta  bo‘lgan.  Bu  yo‘l  faqat  savdo 
yo‘li  bo‘lmay,  ayni  paytda,  dunyo  xalqlari  o‘rtasidagi  madaniy 
hamda davlatlararo aloqalar yo‘li bo‘lgan.  
O‘rta  osiyolik  sayyohatchilarning  ma’lum  bir  qismini 
ziyoratchilar  tashkil  etgan  bo‘lib,  muqaddas  joylarga  borib  ziyorat 
qilish  maqsadida  uzoq  va  mashaqqatli  sayohatlarni  amalga 
oshirganlar.  
VII–VIII  asrlarda  arablar  Movarounnahrni  zabt  etish  yo‘li  bilan 
mahalliy  xalqning  urf-odati,  dini  va  e’tiqodi,  qadimdan  rivojlanib 
kelayotgan  madaniyatiga  o‘z  ta’sirini  o‘tkazib,  asta-sekinlik  bilan 
islom  dinini  targ‘ib  eta  boshlashdi.  Mahalliy  xalqning  islom  diniga 
o‘tishi bilan, Markaziy Osiyo Arabistondagi Makka-yu Madina bilan 
bog‘landi.  Islom  dini  farzlaridan  biri  hajga  borish  hisoblanib, 

---

movarounnahrliklar  o‘z  yurtlaridan  chiqib,  Afg‘oniston,  Eron,  Iroq, 
Suriya  orqali  o‘tib,  Saudiya  Arabistonidagi  Makka  va  Madina 
shaharlarida haj amalini bajarganlar. Bu yo‘l mashaqqatli,  og‘ir, bir 
necha oy va yillar ichida bosib o‘tiladigan masofaga teng bo‘lsa-da, 
yildan yilga hajga boruvchilarning soni ortib borgan.  
Ziyoratchi-olimlarning eng mashhuri deb buyuk muhaddis  Imom 
al-Buxoriyni  kiritishimiz  mumkin.  Imom  Ismoil  al-Buxoriy  o‘z 
onasi  bilan  17  yoshda  hajga  borib,  bir  necha  yil  Arabistonda 
yashaydi.  U  40  yil  mobaynida  Bog‘dod,  Damashq,  Balx,  Nishopur, 
Misr  va  boshqa  ko‘pgina  arab  mamlakatlari  shaharlarini  sayohat 
qilib,  hadislarni  to‘playdi.  Bundan  tashqari,  Abu  Iso  Muhammad 
at-Termiziyni  ham  misol  qilish  mumkin.  Shu  davrda  uning 
Bog‘dodda ko‘pgina shogirdlari ham bor edi.  
Arab xalifaligiga kirgan Movarounnahrda, Xurosonda, Xorazmda 
mahalliy tillarda yozilgan asarlar yo‘q qilinadi, natijada yerli olimlar, 
tolibi  ilmlar  xalifalikning  markaziy  shaharlari:  Damashq,  Qohira, 
Bog‘dod,  Kufa  va  Basraga  borib  bilim  olishga  va  arab  tilida  ijod 
qilishga majbur bo‘ladilar. Bu shaharlar o‘sha davrda Sharqning yirik 
ilm va madaniyat markazlari bo‘lib, ular orasida Bog‘dod shahri eng 
mashhuri 
edi. 
IX  asrda  bu  shaharda  «Bayt  ul-hikma» 
(«Donishmandlar  uyi»)  –  Sharqning  o‘z  davridagi  Fanlar 
akademiyasi tashkil etilgan edi.  
«Bayt  ul-hikma»da  katta  kutubxona  hamda  Bog‘dodda  va 
Damashqda  astranomik  kuzatishlar  olib  boriladigan  rasadxonalar 

---

mavjud edi. Bu yerdagi toliblar tadqiqotlar bilan bir qatorda qadimgi 
yunon  va  hind  olimlarining  ilmiy  merosini  o‘rganish  va  asarlarini 
arab tiliga tarjima qilish bilan shug‘ullanganlar. Bu  yerda o‘rta asar 
ilm-u  faniga  katta  hissa  qo‘shgan  ko‘pgina  movarounnahrlik  va 
xurosonlik olimlar ijod qilishgan.  
Jumladan,  20  dan  ortiq  asarlar  muallifi,  qomusiy  olim