«ishchi jism parametrlarini aniqlash asboblari va uslublari»

QARSHILIK TERMOMETRLARI 
Qarshilik termometrlari tuzilishining soddaligi, o‘lchash aniqligi va foydalanish 
qulayligi bilan texnikada keng qo‘llaniladi. Ma’lumki metall o‘tkazgichlarda elektr 
qarshilik o‘tkazgich harorati bilan to‘g‘ri mutanosib bog‘lanishga ega. 
R
t
=R
0

(1+

t
) 
bu erda 
R
0
, 
R
t
– ishchi moddaning boshlang‘ich va oxirgi qarshiliklari (
Om
); 

– qarshilikning termik koeffitsienti; 
t
– o‘lchanayotgan harorat. 
O‘lchash oralig‘i: –200…+650 
0
S
. 
Bu termometrlarni tayyorlashda material sifatida ko‘pincha platina (
Pt
) yoki mis 
(
Su
) ishlatiladi. Platinali qarshilik termometri 1.3-rasmda tasvirlangan. Qarshiligi 
o‘zgaruvchi ingichka sim sifatida – platina sim 1 olingan. Uni gelikoid shaklidagi kvars 
yoki chinni asos 2ga o‘raladi. CHulg‘amning uchlariga platina simlardan bir juftdan 
chiqarish simlari 3 kavsharlanadi. Qurilma himoya quvurchasi 4ga joylashtiriladi. 
Quvurcha yuqori qismiga pastki qismidan ikki juft signal chiqarish simlari ulangan 
termometrning kallagi o‘rnatiladi. Bu termometrni ishlatishning qiyin tomoni shundaki u 
faqat signal beradi. O‘lchash uchun maxsus qurilma – potensiometr kerak. SHunday 
qurilma 1.4-rasmda ko‘rsatilgan: B – batareya (tok manbai), R – o‘zgaruvchan qarshilik, 
R
N 
– namunaviy normal qarshilik, R
t 
– qarshilik termometri, P –potensiometr.

---

Qarshilik temometrining afzalliklari quyidagilar: o‘lchash aniqligining yuqoriligi, 
signalni avtomatik tarzda yozish va masofaga osonlik bilan uzatish, bitta o‘lchash 
asbobiga bir nechta termometrlarni navbatma-navbat ulab foydalanish, haroratni vibratsiya 
sharoitida o‘lchash mumkinligi, tez-tez tekshirib turishga hojat yo‘qligidir. 
1.3-rasm 
 
1.4-rasm
Kamchiliklari quyidagilar: tashqi tok manbaining kerakligi, o‘lchash ishlarining 
biroz murakkabligi va narxining balandligi. Metall o‘tkazgichlar bilan bir qatorda yarim 
o‘tkazgich materiallar ham qo‘llanilmoqda. Bularning nomi termorezistor deb atalib, 
kukunsimon turli metall (
Su
2
O
3
, 
Mn
2
O
3
, 
CoO
, 
NiO
va boshqalar) oksidlarini aralashtirib 
yuqori haroratda biriktiriladi. 
Ma’lumki, yarim o‘tkazgichlarning qarshiligi harorat oshishi bilan kamayib, 
sezgirligi metall qarshiliklarga qaraganda yuqori. Lekin ularning termik xarakteristikasi 
o‘zgaruvchanligi va birini ikkinchisiga almashtirib bo‘lmasligi bilan hamma vaqt ham 
ma’qul bo‘lmaydi.