Iqtisodiyot va turizm fakulteti Dekan I f. n., dots. D. Sh. Yavmutov

 
III–BOB. Iqtisodiy o’sishni 
yuqori sur’atlarda borishini 
ta’minlash yo’nalishlari 
 
 
 
 

---

58 
3.1. Iqtisodiyotda amalga oshayotgan innovatsion jarayonlar. 
Tarkibiy tuzilish iqtisodiyotning muvozanatli rivojlanishi, uning samarali va 
barqaror o’sishi uchun katta ahamiyat kasb etadi. Masalan, Janubiy-sharqiy 
Osiyodagi yangi industrial mamlakatlardagi ishlab chiqarishning jadal o’sishi eng 
avvalo ushbu mamlakatlar uchun yangi noan’anaviy bo’lgan tarmoqlarni tezlik bilan 
rivojlantirish, ya’ni milliy iqtisodiyot tuzilishini keskin o’zgartirish natijasida ro’y 
berdi. 
Milliy iqtisodiyotning tarmoq tuzilmasi turli soha va tarmoqlarning nisbatini 
namoyon etib, ijtimoiy mehnat taqsimoti asosida shakllanadi. Mazkur tuzilmaga fan-
texnika taraqqiyoti, iqtisodiyotning siklik rivojlanishi va boshqa omillarning ta’siri 
ostida ro’y beruvchi miqdoriy va sifat o’zgarishlar ta’sir ko’rsatadi. 
Milliy iqtisodiyot tarkibiy tuzilmasining shakllanishiga ta’sir ko’rsatuvchi 
omillarga quyidagilar kiradi: 
- mamlakatning tabiiy-geografik va geosiyosiy jihatdan joylashuvi; 
- tarkib topgan bozor kon’yunkturasi; 
- bozorlarning monopollashuv darajasi va sig’imi; 
- mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotidagi ishtiroki va o’rni; 
- ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanganlik darajasi; 
- fan-texnika taraqqiyotning rivojlanish sur’atlari, tavsifi va miqyosi; 
- ishlab chiqaruvchi kuchlarning sifati; 
- hududning maydoni va infratuzilma bilan ta’minlanganligi; 
- ekologiyaning holati. 
Shuni ta’kidlash lozimki, milliy iqtisodiyot tarkibiy tuzilmasining samarali 
shakllanishi va rivojlanishi uchun uning turli qismlari o’rtasida mutanosiblik ham 
mavjud bo’lishi kerak. 
Milliy iqtisodiyotning mutanosibliklari eng avvalo yuqorida aytib o’tilgan 
omillar ta’siri ostida ob’ektiv tarzda shakllanadi. Mazkur mutanosibliklarning tarkib 
topish jarayoni ayni paytda iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarish va siljishlar, ijtimoiy 
ishlab chiqarish hamda hududlararo ijtimoiy-iqtisodiy aloqalarning rivojlanishiga 
turtki beradi. 

---

59 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoev tomonidan qabul qilingan 
“O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi 
to‘g‘risida”gi Farmonida olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, 
davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar 
yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini 
liberallashtirish bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirish maqsadida 2017 — 
2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi 
bo‘yicha Harakatlar strategiyasi tasdiqlandi
5
. Ushbu Harakatlar strategiyasida 
iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning ustuvor yo‘nalishlari alohida 
muhim o‘rin egallaydi.
Iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning asosida albatta tarkibiy 
o‘zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarini 
modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish 
masalasi turadi. 
Butun jahonda “