Iqtisodiyot” kafedrasi “mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan o`quv-uslubiy majmua

11.6. Solou modelining texnologik jarayonlari
Hozircha Solou modeli bizning tadqiqotda capital va mehnat usuli hamda tovar va xizmatlar ishlab chiqarish o’rtasidagi o’zgarmagan munosabatlarni o’z ichiga oldi. Biroq model ekzogen texnologik jarayonlarni ya’ni vaqt davomida jamiyatning ishlab chiqarish imkoniyatlarini kengaytirib o’sishini o’z ichiga oladi.⁹


Mehnat samaradorligi
Texnologik jarayonlarni tarkibiga kirish uchun biz ishlab chiqarish funksiyasiga qaytishimiz kerak K- jami capital va L- umumiy mehnat Y-umumiy ishlab chiqarish hajmiga bog’liq. Shunday qilib ishlab chiqarish funksiyasi


Y=F(K,L).


Biz endi ishlab chiqarish funksiyasi sifatida


Y=F(K,LxE)


yozamiz, E-yangi (va biro z mavhum) o’zgaruvchan mehnat samaradorligi deb ataladi. Mehnat samaradorligi ishlab chiqarish haqidagi jamiyatning bilim aks ettirish uchun mo’ljallangan usullari: mavjud texnalogiyalarni yaxshilaydi, mehnat samaradorlidini oshiradi va har bir ish soati davomida tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun ko’proq hissa qo’shadi. Masalan, mehnat samaradorligi ko’tarildi qachonki xx asr boshlarida ishlab chiqarish hajmi oshganda va yana mehnat samaradorligi oshdi qachonki XX asr oxirlarida kompyuterlashtirish joriy etilgan paytda. Mehnat samaradorligi ham ko’tariladi qachonki sog’liqni saqlash, ta’lim va ishchi kuchi ko’nikmalari yaxshilanganda.
LxE ishchilarning samarali sonini o’lchash deb talqin etilishi mumkin. Bu hisobga dolzarb xodimlar sonini L va har bir ishchini samaradorligi E. Boshqa so’zlar bilan aytganda L ishchi kuchida ishchilar sonini o’lchagani, madomiki LxE har ikkalasi ishga keladigan va ishlaydigan ishchilar va texnalogiyalarni o’chashdir. Ishlab chiqarishni bu yangi turi umumiy ishlab chiqarish hajmi Y kiritilgan capital K va ishchilar samaradorligi LxE ga bog’liqdir.
Texnologik taraqqiyot modeliga yondashuvning mohiyati ishchi kuchi L ni kuchaytirishga o’xshab mehnat samaradorligi E ni ham kuchytirish demakdir. Faraz qilaylik masalan ishlab chiqarish usullari oldindan 1980 va 2010 yillar oralig’ida mehnat samaradorligi E ikki marta oshdi. Bu shuni anglatadiki 2010 yida bitta ishchi 1980 yida ikki ishchini o’rnini bosadi. Hattoki haqiqiy ishchilar soni L 1980 yildan 2010 yilgacha o’zgarmas bo’lib qolgan, ishchilar samaradorligi soni (LxE) ikki marta oshgan va tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilishi kuchayishidan iqtisodiyot foyda ko’radi.
Texnalogik taraqqiyot haqida eng oson taxmin bazi bir o’zgarmas foiz g ni o’sishi mehnat samaradorligi E ga sabab bo’ladi. Misol uchun, agar g=0,02 bo’lsa mehnat birligi har yili 2 foizdan ko’roq samaradorlikka ega bo’ladi. Ishlab chiqarish hajmi xuddi ishchi kuchi 2 foizga ortgani kabi haqiqiy holatidan ortadi. Bu shakl texnologik taraqqiyotning mehnatni mustahkamlashi deb ataladi va g texnologik jarayonda mehnatni mustahkamlash tezligi deb ataladi. Chunki ishchi kuchi L tezlikda o’sayapti va mehnat birligining har bir samaradorligi E o’sish tezligi g ishchilarning samaradorligi soni LxE n+g da ortib bormoqda.