Iqtisodiyot asoslari fani predmeti vazifasi va ahamiyati

Jismoniy kapital – ishga qo‘shilgan, ishlab chiqarish vositasi turidagi ishlab turgan daromad manbai. Asosiy va aylanma kapitalni farqlaydilar.

Jismoniy kapital – tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish uchun ishlatiladigan mashinalar, uskunalar, inshootlar hamda xom-ashyo, ya’ni fabrikatlar va tayyor mahsulotlarning zaxiralaridir.

Insoniy kapital – insonning zamonaviy qobiliyatlari va ta’lim olish hamda amaliy faoliyati jarayonida olgan amaliy ko‘nikmalari shaklidagi kapitaldir.

Insoniy kapital – iqtisodiyot fanida – odamlarning ishlab chiqarish jarayonida qatnasha olish qobiliyatidir.
Ishlab chiqarish omillarining qo‘shilishi
«Yer»
«Mehnat»
«Kapital»

Iqtisodchi nuqtai nazarida yer-bu ishlab chiqarishda foydalaniladigan barcha tabiiy resurslardir. Bular: neft, gaz, suv, o‘rmon va h.k.

Bular noyob resurslardir va kam holatlarda ularning zaxiralari kamayib bormoqda.

Mehnat-tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishga foydalaniladigan insonning barcha mumkin bo‘lgan qobiliyati µamda ko‘nikmalarini qamrovchi keng ma’nodagi termindir. Aniqroq aytganda, Ushbu omil egalari Mehnatini emas, balki o‘zlarining ishchi kuchini sotadilar.

Iqtisodchilar terminini ishlab chiqarishda foydalaniladigan barcha sun’iy moslamalarni belgilash uchun qo‘llanadilar. Shu tarzda tushuniladigan kapital binolar, inshootlar, uskunalar, asboblar, transport vositasi, maishiy xizmat vositalari va h.k. lardan iborat.

«Tadbirkorlik qobiliyati»

Ushbu ishlab chiqarish omili bir korxonaning yer, kapital va mehnati qtisodiy ryesurslarini birlashtirish.

Iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilishga qulay bo‘lishi uchun mehnatning ichida ishlab chiqarish omillarining yana bir ko‘rinishi tadbirkorlikni ajratadilar. Bu so‘z bilan quyidagi fazilat va xususiyatlar:

- iste’molchilarga qanday tovarlar kerakligi, eng katta foyda olishga erishish uchun mavjud bo‘lgan tovarlarni ishlab chiqarishning qaysi texnologiyalarini joriy qilsa, arzishini to‘g‘ri baholay olish;

- yangi tijorat loyihasiga sarflangan o‘z jamg‘armalarining yo‘qotilishi mumkinligi xavfi (tavakkali)ni bu loyihani amalga oshirish uchun ketgan kuch va vaqtning o‘z-o‘zini oqlamasligini o‘ziga olishga tayyorlik;

- jamiyatga zarur bo‘lgan ne’matlarni yaratish uchun ishlab chiqarishning boshqa omillaridan foydalanishi muvofiq-lashtirilishini bilish kabi xislatlarga ega bo‘lgan odamlarning jamiyatga ko‘rsatishga qobil bo‘lgan xizmatlarini ataydilar.

Ishlab chiqarish omillarini tasniflashning turli xillari mavjud. O‘z ichiga mehnat yer va kapitalni olgan tasnif turi uch bo‘g‘imli tizim bo‘lib, u fanda an’anaviy hisoblanib, ikki asr davomida shakllangan. Tadqiqotlarning maqsadlaridan kelib chiqib olimlar:

- texnologoya;

- axborot;

- ekologiya kabi qo‘shimcha omillarni ham ushbu rejimga kiritadilar.

Ishlab chiqarish omillaridan foydalanganlik uchun to‘lovlar:

 «Yer» – renta.

 «Mehnat» – ish haqi.

 «Kapital» – foiz.

 «Tadbirkorlik» – foyda.

Ishlab chiqarishda omillarning o‘zaro harakati natijasida mahsulot, ne’mat yaratiladi. Uni turli darajalarda hisoblash va turli xil ko‘rsatkichlar bilan belgilash mumkin:

 Mahsulot – firma, tarmoq miqyosidagi ishlab chiqarish jarayonida yaratiladigan moddiy ashyoviy mahsulot.

 Tovarlar – ishlab chiqarilgandan so‘ng bozorga kelib tushadigan iqtisodiy mahsulot.

 Ishlar – baholanishi va haq to‘lanishi kerak bo‘lgan foydali natija sifatida qaraladigan mehnat faoliyati: qurilish montaj, loyiha-konstruktorlik, ta’mirlash va boshqa ishlar.

 Xizmatlar – narsalar, mahsulotlarning sifatini o‘zgartirish: yuvish, o‘rgatish, o‘qitish, tarmoqlash, axborot taqdim etish va hokazo bo‘yicha iqtisodiy faoliyat.

Butun mamlakat ishlab chiqarishi barcha tarmoq firmalarining bir yil davomida yaratgan ne’matlari yig‘indisi sifatida taqdim etiladigan iqtisodiy mahsulotni «jamiyatning yig‘ilgan mahsuloti» deb atash qabul qilingan.