Ilmiy tadqiqot asoslari

  Mavzuning matni : Ilmiy ijodiyot – muammo sifatida.

 

 

  «Ijod – insonning yangi moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratish faoliyati» [3].

 

«Ijod  (arabcha)  –  kishining  yaratuvchilik  mahorati:  badiiy,  ilmiy  asar  yoki  moddiy  boylik 

yaratish, vujudga keltirish; yaratuvchilik, ijodiyot» [1].

 

Demak,  ijod  –  aqliy  faoliyat  bo’lib,  u  insonni    fikri,  bilimi,  g’oyasi,  qarashlari,  ya’ni 

tafakkurini  ishga  solib  yaratuvchilik  faoliyatini  shakllantiradi.  Bunda  insonning  tafakkuri,  xotirasi, 

tasavvuri,  diqqat–e’tibori,  irodasi  muhim  rol  o’ynaydi  va  bu  jarayonda  insonni  bilimliligi, 

tajribaliligi, iste’dodliligi va xullas ijodkorligi namoyon bo’ladi.

 

Ijod  dastavval  inson  tasavvurida  fikr  shaklida  yuzaga  keladi,  keyin  ular  rivojlanib, 

takomillashib  g’oya,  qarash  ko’rinishiga  o’tadi  va  ularga  taalluqli  masalalar  yuzasidan  izlanishlar 

boshlanadi.

 

Izlanishlar  olib  borishda  o’rganilayotgan  tadqiqot  ishigacha  bo’lgan  ishlanmalar  (predmet, 

buyum, qurilma, mexanizm, mashina, metod, metodologiya, texnologiya, algoritm, modelь va h.k.) 

---

tahliliy  ko’rib  chiqiladi,  ya’ni  tahlil    va  sintez,  umumlashtirish  va  xulosalash,    tajribada  sinab 

ko’rish,  kuzatishlar  o’tkazish,  mantiqiy  xulosalar  chiqarish,  ichki  farazlarni  ifodalab  olish  kabi 

ishlarni amalga oshiradi. Natijada izlanish davomida noto’g’ri bo’lib qolgan ishlanmalar muammo 

maqsadiga mos qilib to’g’rilanadi yoki yangisi ishlab chiqiladi. 

 

Ma’lumki,  izlanish,  ijodiy  faoliyat  yuritish  natijasida  biror  yangilikka  erishish  demakdir. 

Natijalar ijod xususiyatiga qarab turli shakllarda bo’lishi mumkin, ya’ni referat, tezis, maqola, kitob, 

avtoreferat,  dissertatsiya,  monografiya  yoki  shakllangan  fikr,  g’oya,  qarashlar  (kontseptsiya), 

ta’limot yoki qurilma, mexanizm, mashina, ixtiro, patent, kashfiyot yoki modelь, algoritm, tamoyil, 

mezon va h.k.

 

Demak,  ijod,  ilm  -fan,  texnika  –  texnologiya,  madaniyat  va  shu  kabilarni  rivojlantirib, 

ularning hozirgi holatini yangi sifat bosqichiga ko’taradi. 

 

«Ijodni  shartli  ravishda  2ga:  ilmiy  ijod  va  badiiy  ijodga  bo’lish  mumkin.  Olimlar  faoliyati 

ilmiy  ijodga,  san’atkorlar,  yozuvchilar  faoliyati  badiiy  ijodga  qaratilgan.  Ba’zi  kishilarda  har  ikki 

ijod rivojlangan bo’lishi mumkin. Ilmiy ijodda tabiat va jamiyat hayotining ob’ektiv qonuniyatlari 

aks  etsa,  badiiy  ijodda  ma’naviy  hayot  muammolariga  san’atkorning  sub’ektiv,  o’ziga  xos 

qarashlari, his-tuyg’ulari aks etadi» [4].

 

Yuqoridagi  ijod  tushunchasiga  berilgan  ikkala  ta’rifda  ham  yaratuvchilik  faoliyati,  ya’ni 

yangi moddiy va ma’naviy ne’matlar yaratilishining qayd etilishi, ushbu faoliyatning (jarayonning) 

muammo  yechimlarini  izlashlik  xususiyati  bilan  chambarchas  bog’liqligini  ko’rsatadi.  Demak, 

ijodning o’zi ham qator muammolar yechimini izlovchi bosh muammolardan hisoblanar ekan. 

 

Kishi  ijod  qilishi  uchun,  unda  quyidagi  ko’rsatkichlar  (omillar)  shakllangan  bo’lishi  kerak: 

aql, ong, fikr, ilm, bilim, xotira, tasavvur, diqqat, eksperiment, tajriba, dunyoqarash, tasavvur, iroda, 

idrok, iste’dod va h.k.

 

Endi ularning qisqacha mazmunini qayd etib o’tamiz. 

 

AQL  –  inson  miyasining  dunyoni  aks  ettirish  va  shaxsning  voqeylikka  bo’lgan 

munosabatlarini boshqarib turadigan faoliyati.

 

ONG  –  kishining  fikrlash  qobiliyati  yoki  insonning  ijtimoiy  hayotni  tushunishi,  sezishi  va 

unga  bo’lgan  shaxsiy  munosabati.  Ong–  tafakkur  markazi,  unda  fikr  va  ma’lumotlar  jamlanadi. 

Ongda qalbdagi e’tiqod asosida dunyoqarash shakllanadi.