Iii-semestr 1-Modul. Bolalar psixologiyasi va psixodiagnostikasi faniga kirish

2. Bola psixikasini o’rgiinish prinsiplari
Bola psixikasini o’rganishda tadqiqotchi bir qator prinsiplar -
qoidalarga tayanishi, ularga rioya etislii lozim bo’ladi. Bu prinsiplai quyidagilardan iborat:
Ob’ektivlik prinsipi tadqiqotchidan ma’lumotlar bilan ulaming talqinini aralashtirib yubormaslilcni talab qiladi. Masalan, mahsg’ulot davomida bola oynadan tashqariga qarayotgan edi deb aytilsa, bu muayyan hodisa haqidiigi ma’lumot bo’lib hisoblanadi. Lekin “bola e’tiborsiz” deb aytish hodisaning talqinidir. Hodisaning o’zi bilan uning talqinini aralshtirib yuboimaslik kerak. Chunki yuqoridagi misolda harn bola oyiiaga qarab turgan bo’lsa ham, tarbiyachi so’zlaiiga katta e’tibor berayotgan bo’lishi munikin.
Sababiylik prinsipi bola shaxsi va ongida yangi sifatlami hosil bo’lishii ta’tijinlochi barcha shart-shaioit va omillanii imkon qadai o’rganishni talab qiladi. Masalan, mshg’ulot davomida bola tez-tez oyna tarafga qarayotgan bo’lsa, bu hodisaning iloji boricha ko’proq sabablatini aniqlashga urinish kerak: ko’chadagi biron narsa bola e’tiborini o’ziga tortclimi, mashg’ulotda bola charchab qoldimi. O’tilayotgan material bolaga yaxshi tanishmi va hokazo.
Sinchkovlik va muntazainlik prinsipi bola psixibasi shakllanishi jarayonini, bunda psixolog va pe^goglar ta’sirini sinchkovlik bilan kuzatib borishni talab qiladi. Ushbu prinsipga muvofiq oldindan:
a) tadqiqot joyi va vaqti aniqlanishi kerak;
b) tadqiqotda o’rganiladigan sinaluvchilar tanhmmasi tuzilishi lozim;
c) tadqiqot qaysi \aqtda va qanday vaqt caraliqlarida o’tkazilishini belgilash zarur. Ushbu bandlar belgilangach, ulardan chetga chiqmaslik kerak, 3'a’ni qandaydii- sub’ektiv sabablar bilan shoshilinch xulosalar chiqarmaslik, tadqiqotni bevaqt tugatish hollariga yo’I qo’ymaslik kerak. Aks holda ob’ektivlik prinsipi buzilgan h>o’ladi.


3. Psixoiogik tadqiqotni o’tkazish shaldlari
Bolani o’rganish ikki asosiy shaklda amalga oshiriladi: “ko’ndalangiga kesim” va “uzim^iga kesim” metodi deb nomlanuvchi tadqiqot shaklida amalga oshiriladi.



Tadqiqot ko’ndalangiga kesim shaklida o’tkazilganda turli yoshdagi bolalar guruhlarida muayyan psixologik jarayon, holat yoki xususiyat o’rganiladi va har xil yosh bosqichidagi bolalaming natijalari o’zaro solishtiriladi. Masalan, D.B.ElJtonin kichik, o’rta va katta maktabgacha yoshdagi bolalaming syujetli-rolli o’yinlariga xos xususiyatlami o’rganib, o’zaro solishtirib bolalar o’yinlari taraqqiyotiga xos umumiy qonuniyatni aniqlagan. Ko’ndalangiga kesim sh^ idagi tadqiqotda asosiy e’tibor sinaluvchi bolalar yoshidagi farqlarga qaratilishi kerak. Farq qmchalik kichik bo’Isa, psixolog-tadqiqotchi bola psixikasi va shaxsidagi muhim o’zgarishlami payqash uchun ko’proq imkoniyatga ega bo’ladi.
Tadqiqot uzunasiga kesim shaklida o’tkazilganda bir yoki bir necha bolaning, muayyan vaqt oraligidagi hayoti o’rganilaii. Tadqiqotchi uzluksiz ravidida bir yosh bosqichidan ikkinchisiga o’tishda bola psixikasida hulq-atvorida ro’y beravchi o’zgarishlarni aniqlab boradi. Masalan, maktabgacha ta’lim muassasasida yangi dastur bo’yicha ish boshlangan bo’lsa, muassasaga endi qabul qilingan bolalami 4-5 yil uzluksiz o’rganish orqali dastuming bola taraqqiyotiga ta’sirini aniqlash va u haqida xulosa chiqarish mumldn bo’ladi. Uzunasiga kesim shaklidagi tadqiqot shuningdek, ayrim hollarda longityud tadqiqot ham deb ataladi. Tadqiqotning bu shakli andia murakkab va ko’p \'aqt talav etadi.