Ii bob. Case uslubi va unda matematik modellash darsligidan foydalanish imkoniyatlari

Masala. O‗ylagan sonni topish. Talabalarga ixtiyoriy sonni o‗ylash va u bilan 
quyidagi amallarni bajarish talab etiladi: 
1. O‗ylagan son beshga ko‗paytirilsin. 
2. Ko‗paytmaga bugingi sanaga mos son (yoki ixtiyoriy boshqa son) qo‗shilsin. 
3. Xosil bo‗lgan yig‗indi ikkilantirilsin. 
4. Natijaga joriy yil soni qo‗shilsin 
Ravshanki, talaba o‗ylagan son matematik fokusga mos model yordamida aniqlanadi. 
Masalani rasmiylashtiramiz: x  - o‗quvchi o‗ylagan son; u - xisoblash natijasi;
N-sana; M –joriy yil. 
Demak, olib boruvchining ko‗rsatmalari: 
U=(x5+N)2+M 

---

18 
Formula orqali ifodalanadi. Ushbu formula masalaning matematik modeli 
bo‗lib xizmat qiladi va x o‗zgaruvchiga nisbatan chiziqli tenglamani ifodalaydi. 
Tenglamani yechamiz: 
X=(u-(M+2 N)) /10 
Ushbu formula o‗ylagan sonni sonni algoritmini ko‗rsatadi. 
Yana bir oddiy misolni qaraymiz. Oddiy yozuv stoli yuzasi maydonini aniqlash 
kerak bo‗lsin.Odatda buning uchun eni va uzunligi o‗lchanib, keyin olingan sonlar 
ko‗paytiriladi. Bunday oddiy prosedura aslida quyidagicha belgilanadi: real obe‘kt 
(stol yuzasi) abstrakt matematik model - to‗rtburchak bilan almashtiriladi. 
To‗rtburchak yuzasi izlanayotgan stolning taqribiy yuzasi deb qabul qilinadi. 
Shunday qilib, matematik modelni tuzishda qaralayotgan obekt, jarayon yoki 
tizimning o‗ziga xos xusisiyatlarini ko‗proq xisobga olish kerak chunki, bu 
yechiladigan masala aniqliligiga bo‗lgan talablardan kelib chiqadi. Odatda murakkab 
matematik model xam masalani yechishning murakkabligiga olib keladi. 
Modellashtirish uchun modelni yaratish va uni tadbiq etish zarur. Model 
yaratishdan avval modellashtirish maqsadi aniqlanadi.Tadbiq etilgandan so‗ng 
modellashtirish natijalari taxlil etiladi. Modelni yaratish bir necha bosqichlardan 
iborat. Bu obe‘ktni va tashqi tasirlarni o‗rgatishdan boshlanadi va matematik modelni 
tanlash yoki ishlab chiqish bilan yoki xisoblash sistemalari uchun dastur ishlab 
chiqish bilan tugaydi. 
Ba‘zi bir matematik modellar xisoblash texnikasi vositalarsiz tadbiq etilishi 
mumkin, ammo kelgusida tidbiq etilgan modellar albatta xisoblash texnikasi 
yordamida tadbiq etiladi. SHunday qilib, xisoblash sistemalari yordamida o‗tkazilgan 
modellashtirish jarayoni quyidagi kengaytirilgan bosqichlardan iborat: maqsadni 
shakllantirish, obektni o‘rganish, tavsifli modellashtirish, matematik modellashtirish, 
masalani yechimini topish kompyuter usulini tanlash yoki ishlab chiqish, kompyuter 
uchun dastur tayyorlash, kompyuterda dastur o‘tkazish, olingan modellashtirish 
natijalarini taxlil qilish va yechim qabul qilish.
Obektlarni (jarayonlarni,xodisalarni) modellashtirish bosqichlari: 

---

19