If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз

совук иссиклик ташувчининг
бошлангич ва охирги тем ператураси:
1
п 
1
. _
л
//?2+ 1
__________ »-J**
Л i -
1
 
[ 
2
- P ( f f + l ~ V / ? 2+ l ) ’
2
- Р ( Я +
1
+ л
/ # 2+ 1
)
\ 
* И б
1С 6
1СО 
^ С б
3. 
Справочникларда берилган ма ьлумотларга асосан иссик.лик
утказиш коэф фициентининг тахминий д а с т л а б к и киймати Кд к а ­
бул килинади.
322

---

4. Ис с ик л и к алмгашинишнинг д а с т л а бк и юзасини хисоблаш
р —
—
91
—
я 
д/,р
5. /•'д нинг к и йма т и га асосан ЭХ,М нинг хоти раси д а жой. гяти-
ри лг а н с т а н д а р т л а ш т и р и л г а н типавий ул ча мл и курил
л а р
к а т о р и д а н тегишли исси кл и к ал ма шг ич н и т а н л аш .
6
. Ан ик хи соб ла ш учун т а н л а н г а н иссиклик ал ма шги ч] яг 
г еометрик п а р а м е т р л а р и н и м а ш и н а г а киритиш.
7. Та н ла н га н к ури л ма н и нг геометрик п а р а м е т р л а р и ва и шл аш 
ша р о й т л а р и н и хисобга о лган х ол а т д а иссиклик у т к а з и ш к о э ф ф и ­
циента 
К
ни хисоблаш:
бу е р д а
А
ва 
Е
— к о э ф ф и ци ен тл ар
( А = й т/с1и ва Е — 1
т р у б а ­
ст
л а р д аг и иссик 
иссиклик ташу вч и учун; 
А —
1 ва 
Е = ~ -
тру-
%
б а л а р а р о бушликдаги иссик иссиклик ташувчи учун; 
с1т
ва 
йл
ис­
сиклик а л ма шг и ч трубасининг т а шк и ва ички диаметрлари;
а и— иссиклик т ашувчида н деворга иссиклик бериш коэффициента;
а с— дев орда н совук иссиклик т аш у в ч иг а иссиклик б ериш к о э фф и ­
циента; £
0
— термик к а р ш и л и к л а р н и н г йигиндиси.
8
. Ис с ик л и к а л м а ш и н и шн и н г а н ик юзасини хи со б ла ш
9. 
Х,исобланган иссиклик а л м а ши н и ш юзасини т а н л а н г а н
к у р и л м а юзас иг а я к и н л а ш т и р и ш н и нг б ери лг а н ша р т л а р и н и
текшириш. Агар берилган я к ин л аштири ш ш а р тл а ри б а ж а р и л м а с а ,
б унд ай хо ла т д а т ипавий у л ча м л и к у р и л м а л а р н и н г кейингисига 
утил ад и. Аг ар х ис об ла нг а н юзани т а н л а б олинган ку р ил ма
ю зас иг а я к и н л а ш т и р и ш н и нг б ери лг а н ш а р т л а р и б а ж а р и л с а ,
к уй и да г и хи со б ла ш н а т и ж а л а р и олинади: иссиклик ташувчи- 
л ар ни нг х а р а к а т схемалари; иссиклик ташувч и ла рни н г кур и л ма г а 
к и ри шд аг и ва ундан ч ик ишда г и п а р а м е т р л а р и (/, г, б); иссиклик 
а л м а ш и н и ш юзаси ва иссиклик ут к а зи ш коэффициента; к у р и л м а ­
нинг асосий конструктив у л ча м л ар и ; . т р у б а л а р н и н г ж о йл ан иш 
с х е м а л а р и ва б о шк а ла р .
> ^
11.15-§. И С С И К ,Л И К А Л М А Ш И Н И Ш К . У Р И Л М А Л А Р И Н И Т А Н Л А Ш
И с с и к л и к а л м а ши н и ш к у р и л м а л а р и н и т а н л а ш ва ул арни 
т а й ё р л а ш д а куйидаги о м и л л а р хисобга олиниши керак: к у р и л м а ­
нинг исиклик сарфи; ж а р а ё н н и н г т ем пе ра т у р а ш а р т л а р и; иш
323

---

мухитининг физик-кимё вий п а р а м е т р л а р и ; иссиклик а л м а ши -
нишнинг тури; г и д р а вл и к к а р ш и л и к л а р н и н г х ар а ктер и ; матери- 
алнинг тури ва унинг к орро з и яг а б а рд о шл иг и; к у р и л м а тузилиши- 
нинг сод д ал иги ва ихчамлиги; иш мухити х а р а к а т и н и н г у з ар о
йуналиши; исси кл и к а л м а ш и н и ш юзасини и ф л о сл и к л а р д ан тоза- 
л а ш имконияти; у т к а з и л г а н иссиклик б ирл и г иг а тугри к е ла д и г а н
ме та л л с а рф и ва б о ш ка техникавий- иктисодий курс ат к и чл а р.
Ис с ик л и к а л м а ш и н и ш к у р и л м а л а р и н и т а й ё р л а ш учун турли 
м е т а л л а р (темир, чуян, алюми н ий ) в а у ла р н и нг к о т и ш м а л а р и
ишлатилади. Энг куп пу л а т и шл ати л ад и. Т а р ки б ид а кам микдорда 
углеродни у ш л а г а н п у л а т л а р яхши к о ли п л а н и ш хоссасига эга, 
б ирок кий ин л и к б ил ан кесилади. П у л а т т а р к и б иг а легирловчи 
э ле м е н т л а р (хром, никел, кремний ва б о ш к а л а р ) ку ш ил са , унинг 
сифат и яхшил а ни б , а лох и да х о с с ал а р г а эга булиб к олади.
М а с а л а н , хром пула тн ин г механик, е м и р и ли ш г а ва корро з и яг а 
б а р д о ш л и к хо с с ал ар ин и яхшилайди; никел эса м у с та х к а мл иг и ва 
э гилувча нлиг ини оширади; кремний к у ш ил г а н пула тн ин г утга 
ч ид амл и л иг и кучаяди.
Легирловчи э ле ме н тл ар куйидаги х а р ф л а р билан б е лг ила на ди:
X — хром, Н — никел, М — молибден, Г — ма рг а не ц , С — к р е м ­
ний, Т — титан, Д — мис, Ю — алюминий, М а с а л а н , Х18Н12М2Т 
м а р к а л и пула тн ин г т а р к иб и да куй и да г и э ле м ен т л а р бор ( % 
хисобида): 
уг л ерод — 
0,1
д а н кам; хром — 18; никел — 
12
; 
молибден — 
2
; т итан — 
1
д а н кам.
Оддий п у л а т л а р ( м а с а л а н Ст. 3) о рт и к босим б ил ан 
(6
м П а
г ач а ) иш му хи тл ар и т е м п е р а т у р а л а р и — 30°С д а н
- } -
425
0 С
б ул г ан д а исси кл и к а л м а ш и н и ш к у р и л м а л а р и т а й ё р л а ш учун 
и шл ат ил ад и. Анча кийин ш а р т - ш а р о и т л а р учун к у р и л м а л а р
т а й ё р л а ш м а к с а д и д а сифати я х ш и л а н г а н уг леродли п у л а т л а р
(15К ва 
2 0
К м а р к а л и ) и шл ат ил ад и. И с с и к л и к к а ч и д а м л ил ик ва 
мустахкамликни ошириш учун ка м л е г и р л а н г а н п ул а т л ар (10Г2С1, 
16ГС, ЗОХ, 40Х) и шл ат и ла д и, бундай м а т е р и а л л а р д а н т а й ё р л а н г а н
к ури лма л ар н и иш мухити т ем п е ра т у р ал ар и — 70° д а н + 5 5 0 ° С гача 
у з г ар г а н п ай т да и шл ат ил ад и.
К у р и л ма ла р н ин г кислотага бардошлигини ва утга чидамлигини 
ошириш учун хр ом- нике лли п у ла т м а р к а л а р и (Х18Н10Т, Х18Н9Т) 
и шл ати л ад и.
К,обик — т ру ба л и иссиклик а л м а ш г и ч л а р суюк лик ва газсимон 
мухит учун иситгич, конденсатор ва буглатгич си фа т и д а и ш л а т и л а ­
ди. Иш ша р оитл ари : босим 6,4 М П а гача; т е м п е р а ту р а — 30°С дан 
+ 4 5 0 ° С гача. Умумий м а к с а д л а р учун к о б ик - т р у б ал и иссиклик 
а л м а ш г и ч л а р уг л ерод л и ва з а н г л а м а й д и г а н п ул а т д ан т а й ё р л а н а -
ди, бундай к у р и л м а л а р н и н г иссиклик а л м а ш и н и ш юзаси 
1
д а н
2000 м
2
гача боради. К,обигининг т а ш к и д иа ме т р и 159— 426 мм 
б улг ан к у р и л м а л а р с т а н д а р т л а ш т и р и л г а н т р у б а л а р д а н т а й ё р л а -
нади. Кобигининг д иа ме т р и 400 мм д а н к а т т а б улг а н иссиклик 
" а л м а ш и н и ш к у р и л м а л а р и у г леродли ва з а н г л а м а й д и г а н п у л а т
„‘ л ис тл ар и ни п а й в а н д л а ш йули б ил ан т а й ё р л а н а д и .
и - симон т р у б а л и к об и к - т ру б а л и и с с и к л и к а л м а ш г и ч л а р иш

---

мухитининг т е м п е р а т у р ас и — 30°С д а н + 4 5 0 ° С г а ча у з г а р г а н д а
ва босимнинг ки й ма т и 1,
6
-^-
6
,4 М П а б у лг а нд а и ш л ат ил ад и.
«Тру б а ичида т ру б а» т ипи д а г и иссиклик а л м а ш г и ч л а р кам 
ми кд о р д а г и иссиклик т а ш у в ч и л а р т а ъ с и р и д а суюк ва газсимон 
мухитни иситиш ва совитиш м а к с а д и д а к у л л а н и л а д и .
Н а м л а н у в ч и иссиклик а л м а ш г и ч л а р агрессив ёки иссиклик 
т а ъ с и р и д а бузилувчи с у ю к л и к л а р н и совитиш учун и шл ат и ла д и.
Ботирилг а н змеевикли иссиклик а л м а шг и чл а р купинча ректифика- 
цион к ол он на ла р н ин г иситувчи э ле ме н тл ар и с и ф а т и д а х а м да
иситг ичлар в а з и ф а с и д а и шл ат и ла д и.
П л а с т и н а л и иссиклик а л м а ш и н и ш к у р и л м а л а р и д а н совитгич, 
иситгич ва к он де нс а т ор ла р с и ф а т и д а фо й д а л а н ил а д и . Юз а си
0,2— 1,3м
2
ли 
п л а с т и н а л а р д а н
т а й ё р л а н г а н
к у р и л м а л а р
(/? = 3 - ^ 6 0 0 м2) куй и да г и р е ж и м л а р д а и ш л а ш и мумкин: бо­
симнинг ки й ма т и 0,6-4-1,0 М П а ; мухит т е м п е р а т у ра с ин ин г
у з г ар и ши — 30°С д а н + 1 8 0 ° С гача.
К и р р а л и иссиклик а л м а ш г и ч л а р девор юзас ининг и к к а л а
томонидаг и ша роит т у р ли ча б у лг а н д а ( м а с а л а н , т р уб ан ин г ичида 
буг к о н де н са ц ия л ан ад и, т р у б а ни н г т а ш к и юз а с ид ан иситилиши 
лозим б у лг ан хаво а й л а н и б у та д и) и шл а т и л а д и. О д а т д а труба- 
л а р н и н г к и р р а л а р и мис ёки а л юминийл и юпка л и с т л а р д а н
килинади.
С пи ра л си м о н иссиклик а л м а ш г и ч л а р с уюк ли к ва г аз л ар н и
иситиш ёки совитиш учун ф о й да л а н и л а д и . Б у н д а й иссиклик 
к у р и л м а л а р и н и н г иш р еж им и к уй и да г ич а булади: т е м п е р а т у р а -
нинг у зг а р и ши — 20°С д а н + 2 0 0 ° С гача; о р т и кч а босимнинг 
к ий ма т и 1 М П а гача.