I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Jism yuqoriga tik yo‘nalishda a tezlanish bilan harakatlanganda, 
uning og‘irligi ma miqdorida ortadi. Bu yuklama deb ataladi.
(2)  va  (1)  formulalardagi  og‘irliklar  nisbati  n = (g + a)/g ga teng 
bo‘lib,  yuklamani  hosil  qiladi.  Bu  formula  yordamida  yuklama  miqdorini 
hisob- lash mumkin. Demak, yukning o‘z ostidagi tayanchga ta’sir eta-
yotgan og‘irligining miqdori og‘irlik kuchidan tashqari yukning tez lanishi 
bor  yoki  yo‘qligiga  ham  bog‘liq  ekan.  Jism  og‘irligi  bilan  og‘irlik  kuchi 
→
P
 
= 
→
F
og‘
→
P
 
= 
→
F
og‘ 
+ ma
b
a 
93-rasm. Jismning 
tinch holati (a) va 
yuqoriga tezlanishli 
harakati (b) 

---

106
Dinamika asoslari
ayirmasi  noldan  farqli  bo‘lishining  sababi  uning 
tezlanishga ega ekanligidir.
Hayotimizda yuklamaning namoyon bo‘lishini 
ko‘p  uchratganmiz.  Masalan,  tinch  holatdagi  lift 
ko‘tarila boshlaganida, u a tezlanish oladi. Bunda 
uning  ichida  turgan  odam  lift  poliga  odatdagidan 
ma ga ko‘p kuch bilan bosadi (94-rasm). Raketa 
katta tezlanish bilan uchirilganda, uning ichidagi 
kosmonavt katta yuklamaga dosh berishi kerak.
Vaznsizlik
Endi prujinani yuki bilan birgalikda keskin 
pastga harakatlantiraylik. Bu harakat boshlan-
ganida ma’lum uzunlikka cho‘zilib, muvozanat 
holatida turgan prujina siqiladi (95-a rasm). 
Bir zumda prujinaning elastiklik kuchi jism-
ning og‘irligi bilan muvozanatga keladi va jism 
ham pastga a tezlanish bilan harakatlana bosh-
laydi. 
Prujina cho‘zilishining kamayishi esa jism 
og‘irligi kamayganligini ko‘rsatadi. Bunda og‘ir-
lik  ma ga kamayadi:
 
P = F
og‘ 
– ma    yoki     P = mg – ma .