Toshkent farmatsevtika instituti farmatsevtik kimyo kafedrasi farmatsevtik kimyo fanidan masalalar to

3.2.1.  Substansiyalar  tarkibidagi  individual  moddalarning,  hamda  bir 
komponentli dori shakillarining miqdorini aniqlash. 
Buning uchun uch xil hisoblash usullaridan foydalaniladi: 
- kalibrlangan grafik bo‘yicha  
- solishtirma va molyar nur yutish ko‘rsatkichlari bo‘yicha; 
- standart eritmaning optik zichligi bo‘yicha. 
 
3.2.1.1.Asosiy ta’sir etuvchi moddaning miqdorini kalibrlangan grafik 
orqali hisoblash  
Bu  usulda  tekshiriluvchi  moddaning  optik  zichligi  konsentratsiyasiga 
bog‘liq  holda  kalibrlangan  grafik  tuziladi.  Bu  usul  zavod  va  dorixona  ishlab 
chiqarishida  rangli  eritmalarini  seriyalab  tekshirganda  o‘z  qulayligi  bilan 
ajraladi  (riboflavin,  furatsillin,  etakridin  laktat  va  boshqalar).  Kalibrlangan 
grafik har oyida qayta tuzilishi shart.  
Agar  dori  shakli  tarkibidagi  ta’sir  etuvchi  modda  fotometrik  usulda  tahlil 
qilinayotgan bo‘lsa, kalibrlangan grafik chizmasini tuzish uchun DF yoki boshqa 

---

137 
 
MX  (FM,  KFM)  talablariga  javob  beradigan  standart  namuna  olinadi,  u  ishchi 
standart namuna deb ataladi (ISN). 
Bu  usulda  individual  ta’sir  etuvchi  moddalarning  miqdoriy  tahlil  usulini 
bajarish  uchun  shu  moddalarning  davlat  standart  namunalaridan  foydalaniladi. 
Standart namunalar MX talablariga to‘liq javob berishi shart.  
Tekshirilayotgan  moddaning  konsentratsiyasini  kalibrlangan  grafik  orqali 
aniqlash uchun standart eritma tayyorlanadi. Buning uchun analitik torozi orqali 
standart  dori  moddasining  aniq  tortimi  olinadi  (a),  ma’lum  bir  hajmli  o‘lchov 
kolbasiga o‘tkaziladi (W) va kerakli erituvchida eritilib, belgisigacha yetkaziladi 
(eritma A).  
Tayyor  bo‘lgan  eritmadan  (A  eritma)  bir  qator  suyultirishlar  tayyorlanadi. 
Buning  uchun  pipetka  orqali  ma’lum  bir  hajm  eritmadan  tortib  olinib  (V) 
o‘lchov  kolbalariga  o‘tkaziladi,  erituvchilar  orqali  belgisigacha  yetkazilib 
suyultiriladilar  (V  eritmalar  seriyasi).  Hosil  bo‘lgan  eritmalarning  nur  yutilish 
soxalari 
MX 
keltirilgan 
to‘lqin  uzunliklarida  spektrofotometr  yoki 
fotokolorimetrda  o‘lchanadi.  Olingan  natijalar  bo‘yicha  kalibrlangan  grafik 
tuziladi.  
So‘ng  optik  zichligi  0,4-0,7  qiymatlar  oralig‘ida  bo‘lishini  hisobga  olgan 
holda tekshiriluvchi modda eritmasi tayyorlanadi (nur yutish ko‘rsatkichini aniq 
o‘lchab  olinishi  uchun  optimal  qiymatlar  oralig‘i).  Tekshiriluvchi  eritmaning 
optik  zichligi  (A
x
)  bir  xil  sharoitda  o‘lchanadi  va  kalibrlangan  grafik  bo‘yicha 
ta’sir etuvchi moddaning miqdori aniqlanadi (g).  
 
Masalan:  Quyidagi  kukun  tarkibidagi  riboflavinni  fotokolorimetriya  usuli 
yordamida, kalibrlangan grafik tuzib miqdorini aniqlang:. 
Riboflavin 0,05 g 
Shakar 0.1