Referat mavzu: O’zbekistonda inson va fuqarolarning

Shaxs huquqiy maqomining konstitutsiyaviy  

printsplari. 

 

 

 

I

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ii

 

iiii 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

Inson va fuqarolar 

huquqi va 

majburyatlarining 

birligi 

Inson va fuqarolar 

huquq va 

erkinliklarini tadbiq 

qilishda alohida 

shaxslarning huquq va 

erkinliklarini buzishga 

yo’l qo’ymaslik 

 

Shaxs huquqiy 

maqomining 

Konstitutsi-yaviy 

prinsiplari 

Xalqaro huquqning 

umume’tirof etilgan 

qoidalarida huquq 

va erkinliklarning 

ifodalanishi 

 

Inson, fuqarolar 

huquqi va 

erkinliklarining 

bevosita amal 

qilishi 

O’zbekiston Respublikasi 

hududida va uning 

tashqarisida o’z fuqarolarini 

huquqiy himoya qiladi hamda 

O’zbekiston Respublikasi 

Konstitutsiyasi va boshqa 

xalqaro huquqiy normalar 

asosida inson va 

fuqarolarning huquq va 

erkinliklarini ta’minlaydi 

 

Inson (fuqaro) 

huquq va 

erkinliklarining odil 

sudlov tomonidan 

muhufazalanishi 

 

Inson va fuqarolar 

asosiy huquq hamda 

erkinliklarining 

beganalashmasligi 

 

Inson va fuqarolar 

huquqlari hamda 

erkinliklarining 

tengligi 

---

2. Fuqarolik deganda jismoniy shaxsning ma’lum bir davlat bilan mustahkam 

huquqiy  bog’lanishiga  aytiladi.  Bunda  fuqaroning  shu  davlatga  nisbatan  huquq  va 

burchlari hamda uning suveren hukumatga bo’ysunishida ifodalanadi.  

          Mazkur  huquqiy  aloqa  insonning  tug’ilganida  yuzaga  kelib,  uning  butun  umri 

davomida  saqlanib  qoladi.  Ushbu  bog’liqlik  insonning  tug’ilgan  va  yashayotgan  hudud 

bilan cheklanmay, davlat tashqarisida ham o’z kuchini yo’qotmaydi. Fuqarolar huquqi va 

burchlarini  davlat  o’zi  belgilab  beradi.  Turli  mamlakatlarda  fuqarolarning  huquq  va 

burchlari  bir  xil  emas.  Ular  mamlakatning  siyosiy,  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  madaniy 

darajasiga bog’liq. 

         Fuqarolik  tushunchasi jamiyatning hozirgi davr demokratik,  huquqiy davlati  tomon 

rivojlanishida  katta  yo’lni  bosib  o’tdi.  U  jamiyatning  demokratik  rivojlanishida  qo’lga 

kiritilgan  ulkan  yutuqlardan  biri.  Fuqarolikning  jamiyat  taraqqiyotidagi  ijobiy  tomoni 

shudan iboratki, mamlakatda istiqomad qilib turgan har bir kishining muayyan, aniq sanab 

o’tilgan huquqlari, jamiyatdagi o’rni  mamlakatning konstitutsiyasida,  maxsus qaror  yoki 

qonunda yozib qo’yilgan va ularga rioya qilish, ularni bajarish barcha fuqarolardan talab 

qilinadi.  Ya’ni  jamiyatda  boshboshdoqlik,  o’zboshimchalik,  zo’ravonlik,  qonunsizlikga 

o’rin qo’ymaydi. Chunki, bunday xatti-harakatlar fuqarolik haqidagi qonunga xilofdir. 

          Fuqarolik  tushunchasi  qadimiy  Yunoniston  va  Rimda  mavjud  bo’lsa-da,  asosan, 

feodalizm inqirozga uchrab, jamiyatdagi siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy hayot demokratiya 

va bozor munosabatlari zaminiga o’ta boshlaganda, hozirgi shaklida paydo bo’la boshladi 

va  ilk  bor  “shaharli“  (  fransuzcha  “situayyan”,  inglizcha  “situzen”,  ruscha  “gorojanin-

grajdanin”  va  h.  k  ),  ya’ni  qoloq  qishloqdan,  mustabid  feudal  munosabatlardan  ozod 

degan  ma’noni  bildirgan.  Mustaqillik  e’lon  qilingandan  so’ng,  o’zbek  tilida  o’tmishdagi 

“grajdanlik” so’zi o’rniga “fuqarolik” degan atama qabul qilindi. 

O’zbekiston  Respublikasi  mustaqil  taraqqiyot  yo’liga  chiqib  olgach,  o’z  oldiga 

asrlar  davomida  o’zbek  xalqi  orzu  qilgan  demokratik,  adolatli,  fuqarolar  jamiyati  va 

huquqiy  davlat  qurish  vazifasini  qo’ydi,  qabul  qilgan  fuqarolik  to’g’risidagi  huquqiy 

hujjatlarda esa o’zining insonparvarlik ruhida ekanini namoyon qildi. 

Fuqarolik  deganda,  insonni  huquqiy  yoki  siyosiy-  huquqiy  tomondan 

himoyalanishi  va  qonuniy  manfaatlarining  ushbu  davlat  ichida  va  uning  tashqarisida 

himoyalanishi tushuniladi. O’zbekiston Respublikasi fuqaroligi, yangi turdagi jamiyat va 

shaxs o’rtasidagi munosabatlardan kelib chiqib, quyidagi ijtimoiy qoidalarga asoslanadi: 



  mamlakatimiz  hududida  istiqomat  qiluvchi  barcha  millatlar  va  elatlar  tili,  dinidan 

qat’I nazar teng huquqliligi; 

 



  erkaklar va ayollarning tengligi; 



  fuqarolarning  shaxsiy,  ijtimoiy  kelib  chiqishi,  mulki,  ijtimoiy  mavqeidan  qat’I 

nazar qonun oldida tengligi; 



 

fuqarolikni qay tarzda qilganligidan qat’i nazar, ularning huquqiy holatining bir xil 

belgilanganligi; 



 

butun O’zbekiston hududida yagona fuqarolik o’rnatilganligi; 



 

“ikki davlat fuqarosi” bo’lish qonun bilan man etilganligi; 



  fuqarolikni olish va to’xtatish tartibi huquqiy hal etilganligi; 



  ota-onalarning fuqaroligi o’zgarganda bolalar fuqaroligining o’zgarishi tartibi aniq 

belgilanganligi; 



  fuqarolik  masalalari  bo’yicha  huquqiy  aktlarni  qabul  qiluvshi  va  ijrosini 

tekshiruvchi davlat organlari tizimi birligi; 



  fuqarolik  masalalariga  oid  qarorlar  yuzasidan  shikoyat  qilish  tartibining  aniq 

ravshanligi; 

---



 

fuqarolik  bo’yicha  xalqaro  shartnomalar  turlari,  xarakteri  qonunda  aniq 

belgilanganligi. 

1948-yilda  BMT  tomonidan  qabul  qilingan  Inson  huquqlari  to’g’risidagi 

Umumjahon  Deklaratsiyasiga  binoan,  har  bir  kishi  tabiiy,  ajralmas,  daxlsiz  huquq  va 

erkinliklarga egadir. Barcha davlat idoralari inson huquqlari va erkinliklarini oily ijtimoiy 

qadriyatlari, deb bilib, ularni ta’minlashga va muhofaza qilishga majburdirlar. 

O’zbekiston 

Konstitutsiyasining 

21-moddasiga 

ko’ra 

O’zbekiston 

Respublikasining butun hududida yagona fuqarolik o’rnatiladi. 

Qoraqalpog’iston 

Respublikasining 

fuqarosi 

ayni 

vaqtda 

O’zbekiston 

Respublikasining fuqarosi hisoblanadi. 

Fuqaro tomonidan huquqlarning amalga oshirilishi boshqa kishilarning huquqlariga 

zid  bo’lmasligi  lozim.  Har  bir  kishi  Konstitutsiyada  belgilangan  vazifalarni  bajaradi, 

jamiyatning normal rivojlanishi uchun shu vazifalar bajarilishi zarur. 

Konstitutsiyaning  qoidalariga  bevosita  amal  qiladi  va  barcha  davlat  idoralari, 

mansabdor  shaxslar,  jamoat  tashkilotlari,  fuqarolar  tomonidan  ijro  etilishi  majburiydir. 

Konstitutsiyada  mustahkamlab  berilgan  barcha  huquqlar  va  erkinliklar  sud  yo’li  bilan 

himoya qilinishi lozim. 

O’zbekiston  Respublikasining  Oliy  Kengashi  tomonidan  1992-yil  2-iyulda 

“O’zbekiston  Respublikasining  fuqaroligi  to’g’risidagi”  qonunda  fuqarolik  masalalari, 

uning huquqiy holati qonun yo’li bilan mustahkamlangan. 

 O’zbekiston  Respublikasining  fuqaroligi  shaxs  bilan  davlatning  doimiy  siyosiy-

huquqiy aloqasini belgilaydi, bu aloqa ularning o’zaro huquq va burchlarida ifodalanadi. 

 O’zbekiston  Respublikasida  har  bir  kishi  fuqaro  bo’lishi  huquqiga  egadir.  Hech 

kim fuqarolikdan yoki fuqarolikni o’zgartirish huquqidan mahrum qilinishi mumkin emas. 

O’zbekiston  Respublikasi  o’z  idoralari  va  mansabdor  shaxslar  orqali  fuqarolar  oldida 

mas’uldirlar, fuqaro esa davlat oldida mas’uldir. 

Quyidagilar O’zbekiston Respublikasining fuqarolari bo’ladilar: 

1. 

Kelib  chiqishi,  ijtimoiy  va  mulkiy  holatidan,  irqi  va  millatidan,  jinsi, 

ma’lumoti,  tili,  siyosiy  qarashlari,  diniy  e’tiqodlaridan,  mashg’ulotining  turi  va 

saviyasidan qat’iy nazar, ushbu qonun kuchga kirgan vaqtda O’zbekiston Respublikasida 

doimiy  yashab  turgan,  boshqa  davlatlarning  fuqarolari  bo’lmagan  hamda  O’zbekiston 

Respublikasining fuqarosi bo’lish istagini bildirgan shaxslar; 

2. 

Davlat yo’llanmasi bilan O’zbekiston Respublikasidan tashqarida ishlayotgan, 

harbiy  hizmatni  o’tayotgan  yoki  o’qiyotgan  shaxslar,  agar  ular  O’zbekiston 

Respublikasining hududida tug’ilgan bo’lsalar yoki doimiy yashaganliklarini isbot qilgan 

bo’lsalar,  boshqa  davlatlarning  fuqarolari  bo’lsalar  va  ushbu  qonun  kuchga  kirganidan 

keyin  kechi  bilan  bir  yil  ichida  O’zbekiston  Respublikasining  fuqarosi  bo’lishi  istagini 

bildirgan bo’lsa;