Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi


 -M A V Z U :  P O S T I N D U S T R IA L  J A M IY A T G A  0 ‘T IS H



Download 7,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet116/126
Sana18.01.2022
Hajmi7,88 Mb.
#385540
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   126
Bog'liq
jahon sivilizatsiyalari tarixi

3 -M A V Z U :  P O S T I N D U S T R IA L  J A M IY A T G A  0 ‘T IS H
 
D A V R ID A  IQ T I S O D I Y -S I Y O S I Y  0 ‘Z G A R IS H L A R
1. 
Postindustrial jam iyatga  о 'tish y o  ‘lida  iqtisodiyotdagi  о 'zgarish-
 
lar.  2.  Ijtim oiy-siyosiy sohada tub о ‘zgarishlar.
1. 
P o s tin d u stria l  ja m iy a tg a   o ‘tish  y o ‘lid a  iqtiso diyo td agi  o ‘zga- 
rish lar.  Endi  e’tibom i jam iyatning  navbatdagi  qavati -  iqtisodiyotga qa- 
ratamiz. Yangi  sivilizatsiyaning shakllanish  davrida iqtisodiy  ukladlar va 
bozor m unosabatlari, boshqaruv tizim ida qanday o ‘zgarishlaryuz beradi? 
Asosiy an ’analarni  k o ‘ramiz:
1.  XX  asrning so ‘nggi  choragi  v a XX  asr boshlarida iqtisodiy dina- 
m ikaning keskin o ‘zgarishi  kuzatiladi.  B irin-ketin jah on   iqtisodiy tush- 
kunliklari  yuz  beradi.  P ostsotsialistik  m am lakatlarda  ishlab  chiqarish 
va  turm ush  darajasining  misli  k o ‘rilm agan  pasayishi  tinchlik  davrida 
yuz  berdi.  R ivojlanayotgan  m am lakatlarda  ham   qashshoqlik  va  och- 
likning  yangi  toMqini  kirdi.  Industrial  ishlab  chiqarishning  iqtisodiy 
usuli  kapitalistik  va  sotsialistik  variantlarda  o ‘z  um rini  o ‘tab  b o ‘lgani 
yaqqol  k o ‘rindi.  Uni  yangi  postindustrial  ishlab  chiqarish  usuli  bilan 
alm ashtirish  vaqti  keldi.  Butun  dunyoni  sanoat  inqilobi  davridan  keyin 
misli  ko ‘rilm agan  tub  iqtisodiy  o ‘zgarishlar  qam rab  oldi.  Iqtisodiyot 
tuzilm asi,  m ulkchilik  m unosabatlarida tub  siljishlar  boshlandi.  D avlat- 
ning  iqtisodiyotga aralashuvi  sezilarli  qisqardi.  B ozor va raqobat qayta 
uy g'ondi.
Kichik  v a  o ‘rta  biznes  salm oqli  o ‘rinni  egallay  boshlaydi.  Ayniqsa, 
aholi  uchun  iste’mol  m ollari  va  xizm atlar  sohasida  kichik v a  o ‘rta  biz­
nes  ustuvor  aham iyat  kasb  etdi.  X alqaro  savdoda  yoq ilg ‘i  xom ashyo- 
ning yetakchilik  o 'rn ig a yuqori  texnologik  m ahsulotlar va turizm   keldi. 
Iqtisodiy  o ‘sishga doim iy  intilishdan voz kechilib turm ush  darajasi  sifa- 
tini  oshirish,  barqaror  rivojlanish,  ekologik  xavfsizlik  yetakchi  o ‘rinni 
egallaydi.
2.  Postindustrial  ishlab chiqarishning iqtisodiy usuli  boshlanayotgan 
sivilizatsiya  sikli  fazalaridan  o ‘tadi.  Tug‘ilish  va  o ‘tish  davri  (XX  asr­
ning  70-yillaridan  XXI  asrning  20-yillarigacha),  tarqalish  (XXI  asm ing 
60-yillarigacha); yetuklik (35-40 yil); keksayish (25-30yil).  Shundan  ish­
lab chiqarishning iqtisodiy  usuliga o ‘tish boshlanadi.
2 6 7


R. RAJABOV
Postindustrial  sivilizatsiya o ‘choqlarida XXI  asr boshlaridan  ishlab chi­
qarish umuman  iqtisodiyotda jiddiy  m uam m olaryuz beradi.  Bunday  mu- 
am m olam ing  qam rovi  keng  bo‘lib,  o ‘nlab  m am lakatlam i  qam rab  oladi. 
Global  iqtisodning zaifiigi  ko ‘rinadi.  Iqtisodiy  o ‘sish  sezilm aydi.  Global 
iqtisodning o ‘sishi 2012-yilda b o ry o ‘g ‘i 2,3% ni tashkil  qildi. Dunyoning 
eng yirik  iqtisodiyotiga ega AQ SH ning nochor ahvoli  boshqa m am lakat­
lar  iqtisodiyotiga,  jum ladan,  rivojlanayotgan  m am lakatlarga  ham  ta ’sir 
qildi.  AQSHning  tashqi  dunyodagi  qarzi  16,35  trillion  dollarga  yetadi. 
Bu qarz har oy  100 m lrdga oshib borm oqda (2013-yil yanvar m a’lumoti). 
2008-yilda  yuz  bergan  global  m oliyaviy  inqiroz  hanuzgacha  tugam adi. 
So‘nggi  yillarda «katta sakkizlik»,  «katta yigirm alik»  kabi  yetakchi dav­
latlar inqirozdan chiqish  uchun  dasturlar  ishlab  chiqdilar.  Ammo  bu  das- 
turlam ing natijasi  boMmadi.
Kelajak sivilizatsiya  iqtisodiy  bazasining vaqtinchalik  doirasi  indus­
trial  jam iyatga  qaraganda  qisqa,  o ‘zgarish  jarayonlari  intensiv  kechadi. 
Shuningdek,  sivilizatsiyalam ing yangi triadasi,  navbatdagi  tarixiy  super- 
sikl  boshlanadi. Iqtisodiyotdagi o'zgarishlar sanoat inqilobi  davriga qara­
ganda, yanada chuqur va tub xarakter kasb etadi.
Bizning  ko‘z  oldim izda  bizning  ishtirokim iz  bilan  shakllanayotgan 
postindustrial  iqtisodiy  ishlab  chiqarish  usuliga  xos  belgilar  qanday 
bo'ladi?
Bu jam iyatning  tubdan  o ‘zgarayotgan  hayot  sharoitlariga  m oslasha- 
digan  industrial  iqtisodiyot  va  postindustrial jam iyatning  sifat jihatidan 
yangi  belgilam i  oladigan yangi  iqtisodiy tuzumdir.
M arksistlam ing  bundan  qirq  yil  oldin  insoniyatning  kelajagi  kom- 
m unizm , hozirgi davm ing asosiy mazmuni  kapitalizm dan kom m unizm ga 
o ‘tishdir  degan  fikrlari  ustuvor  edi.  Birdaniga  qandaydir  besh  yil  ichida 
m anzara keskin o ‘zgardi. K om m unistik mafkura, kom m unizmning kelishi 
m uqarrarligi  tushunchasi,  bozor  m unosabatlarini  olib  ketishiga  ishonch 
SSSR boshchiligida sotsialistik  lager halokati  bilan y o ‘qoldi.
Postsotsialistik  davlatlam ing  barchasi  bozor  m unosabatlariga  asos­
langan jam iyatni  tanladi.  Sotsializm   rasmiy  m afkura sifatida Xitoy,  Shi- 
m oliy  Koreya,  Kuba,  Vetnam  kabi  m am lakatlarda  qoldi,  lekin  X itoyda 
u  kuchli  o ‘zgardi.  Bu  m am lakatda  kom m unistik  m afkura  ostida  bozor 
m unosabatlariga asoslangan iqtisodiy  m unosabatlar jadal  rivojlanm oqda. 
K eksa odam lar orasida kom m unistik g ‘oya tarafdorlari  bor,  lekin  ular to- 
bora kam ayib bormoqda.
268


Achchiq  tarixiy  tajriba  insoniyat kelajagida  iqtisodiy  tuzum   dinam i- 
kasi an ’analarini qayta k o ‘rib chiqishga m ajbur qiladi. K o‘plar sotsializm  
va  kom m unizm dan  k o ‘ngli  qolib,  kapitalizm ning  ashaddiy  m uxlisiga 
aylandilar  va  aynan  u  kelajakning  ideali  deb  ishondilar.  Ammo  tarixiy 
an’analarning  xolisona  tahlili  ko ‘rsatadiki,  so‘nggi  yuz  yillikda  kapita- 
lizmni  hukm ron  ijtim oiy-iqtisodiy  tuzum   sifatida  asosan  o ‘z  kuchini 
y o ‘qotdi,  o ‘z  hayot  siklining  so‘nggi  fazasiga  kirdi.  Bu  albatta  m ana  u 
halokatga uchraydi  degan gap emas.
Tarixchi  olim   F.Brodel  1979-yil  yozgan  edi:  «Shubhasiz,  hech  kim  
yuz  yilligim izning  70-yillarida  boshlangan  bugungi  tushkunlik  kapita- 
lizm ga  x av f soladi  deb  inkor  qilmaydi.  U  1929-yilgi  tushkunlikdan jid - 
diyroq,  ehtim ol birinchi kattalikdagi firm ani yutib yuboradi.  Lekin, kapi- 
talizm  tizim  sifatida  uni  yengib  o ‘tishga barcha  imkoniyati  bor.  U  hatto, 
iqtisodiy reiada (m en m afkuraviy dem ayapm an) undan kuchayib chiqishi 
mumkin».  (9.T.  3K  647).
Bu  bashorat  am alga  oshdi.  K apitalizm   hozir  iqtisodiy-siyosiy jihat- 
dan 70-yillar tushkun holati b o ‘lganidan k o ‘ra, m ustahkam roq va nihoyat 
SSSR boshchiligida uning jiddiy  raqibi b o ‘lgan sotsializm  endi y o ‘q.
Shu  bilan  birga,  kapitalizm   katta  foyda  uchun  quvadigan  yollanm a 
mehnatning  kapital  tom onidan  eksplutatsiyaga  asoslangan  iqtisodiy  tu­
zum  sifatida  kelajagi  y o ‘q.  Yana  shuningdek,  hozir  rivojlangan  mamla- 
katlardagi tuzum  klassik kapitalizm ning ko‘p belgilarini y o ‘qotdi.
Yaqin yuz yilda rivojlangan m am lakatlarda hokim iyatga yangi  sinfni 
keltiradigan va iqtisodiy  m unosabatlar m ohiyatini  o ‘zgartiradigan sotsial 
inqilobi  bo‘lishi m um kin emas.
Boshqa yan bir an ’ana m avjud m unosabatlar evolyutsiyasi asta-sekin 
postindustrial ishlab chiqarishning iqtisodiy usulini belgilarini olib, yangi 
sifatga ega b o ‘ladi.
3. 
Kelajak sivilizatsiyaning shakllanishi davrida iqtisodiyotning asta- 
sekin  insonparvarlashuvi,  yangi texnologik  ukladlam i  o ‘zlashtirish bilan 
bog‘langan  iqtisodiyot  tuzilm asida  siljishlar  yuz  beradi.  Bu  siljishlam i 
yangi  sivilizatsiyatom on harakatning boshida turgan rivojlangan m am la­
katlar iqtisodiy tuzilm asiga qo‘llab k o ‘ramiz.
Takror  ishlab  chiqarishning  siklik  m akrom odeliga  k o ‘ra  uch  davm i 
ajratamiz:
Boshlanish  (XX  asm ing  60-yillarida);  postindustrial  sivilizatsiya 
o ‘tish  davrining  nihoyasi  (XXI  asm ing  20-yillari);  bu  sivilizatsiyaning 
yetuklik davri  arafasi (XX asm ing 60-yillari).
________________________________________________________ jah o n  sivilizatsiyalari tarixi
2 6 9


R. RAJABOV
Bashoratning  ikki  manzarasi  optim istik  va  pessim istik  ruhdagini 
ko‘ram iz  (9-jadval).  Jadvaldagi  raqam lar  um um iy  y o ‘nalish  beradigan 
shartli.
Xizm at  ko‘rsatadigan  qayta  ishlash  va  sohaviy  tuzilmalar,  sektor 
va  sohalar  foydasiga  istiqbolda  shaxsiy  iste’mol  uchun  m ahsulot  ishlab 
chiqaradigan m ashinasozlik va ilmiy texnik kom plekslam ing oraliq mah- 
sulotlar  va  yoqilg‘i  xom ashyo  sohalarini  intellektual  m ahsulot,  davlat 
iste’moli va harbiy sanoat kom pleksining ulushini  qisqarishi hisobiga sil- 
jishlam i k o ‘rish mumkin.

Download 7,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   ...   126




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish