O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti

“T-sxema” metodi 

Bu    metod  ikki  xil  malumot:  axborot,  turli  qarashlarni  taqqoslashning 

universal grafik tarzda ifodalash bo’lib, o’quvchitalabalarni o’rganilayotgan mavzu 

bo’yicha  mavjud  qarashlarni  taqqoslash,  ular  asosida  qaror  qabul  qilishga 

---

24 

 

o’rgatadi.  Ayniqsa,  farqlanuvchi  qaramaqarshi,  xilmaxil  qarashlarni,  malumot 

axborotlarni malum bir mezonlar bo’yicha ifodalash uchun nihoyatda qulay.   

Agar  ana  shu  mezonlarni  talabalarning  o’zi  ishlab  chiqsa,  dars  yanada 

samarali  bo’ladi.  Odatda  T-sxema  bir-biriga  qaramaqarshi  (antonim)  fikrlar, 

qarashlar,  malumotlar,  axborotlarni  ifodalaydi.  Ularni  ha/yo’q,  tarafdor/qarshi, 

yuqori/past, minimal/maksimal  kabilar orqali  T-sxema  ko’rsatish  mumkin. Bunda 

qo’yilayotgan  maqsad o’rganilayotgan  mavzu, savol  yoki qarashlarni  mazmuniga 

ko’ra, o’qituvchi taqqoslash variantlarini ishlab chiqadi.   

Tsxema  uncha  katta  bo’lmagan  maydonda  katta  manoga  ega  bo’lgan 

materialni ifodalash imkonini beradi. U ayniqsa, modul yoki ma’lum bir qarashlar 

mazmunini umumlashtirishda foydalanishda juda qulay. Tsxemani mustaqil tizimi 

bo’yicha berilgan topshiriqlar talabalarni iqtisodiy fikrlashini rivojlantirishga juda 

katta ta’sir ko’rsatadi.   

Tsxemaga  misol  sifatida  milliy  moliyaviy  nazorat  ishlarining  ayrimlarini 

ko’rsatishimiz  mumkin. Masalan,  soliq nazoratining  shakllaridan  biri  hisoblangan 

kameral nazoratning afzalliklari va kamchiliklarini ko’rsatish mumkin: 

1-jadval