O’zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali konchilik ishi guruhi 3-bosqich talabasi Salayev Sherzodning “foydali qazilma konlarini noan’anaviy usulda qazib olish

Oqish deformatsiyasi - yuqori chang ko‘rinishli qismlardan tashkil topgan qum-loyli tog‘ jinslari ag‘darmalarida qiyaliklarning oqish deformatsiyasi keng tarqalgan. Ular suv shimigan tog‘ jinsi massivining turli tezlik bilan qiyalik bo‘ylab pastga siljishi orqali tasniflanadi.Siljish tezligi tog‘ jinslarining konsistensiyasi va qiyaliklarning qiyalik burchagiga bog‘liq bo‘ladi.
Ag‘darmalar qiyaliklaridagi oqishlarkaryer bortida butunlay xarakterlanadigan anologik deformatsiyalaridan farq qiladi va ular qator baxtsizliklar keltirib chiqarishi mumkin. Ayniqsa, ro‘y berishini quyida keltirilgan, murakkab changli qum va loy tog‘ jinslarining eski ag‘darmalari qiyaliklarining to‘satdan oqishi xavflidir.
Suvga to‘yinmagan chang zarrachali qum va loy tog‘ jinslarini o‘zgarmas qiyalik burchagi (34÷36⁰) ostida ag‘darmaga to‘kishgandan so‘ng yushshoq tanalar yuzaga keladi. Ularning sekin asta suvga to‘yinishi natijasida qiyalik asosiga chiquvchi turg‘un egri chizik shakllanadi.
Atmosfera yog‘inlarining uzoq vaqt davom etishi natijasida ag‘darmada suvlar sathi tez oshib ketadi va filtrlovchi deformatsiyalar qiyalikning barcha yuqori balandliklarini egallaydi. Ag‘darmada tog‘ jinslarining o‘rtacha namligi oquvchanlik chegarasiga, ya’ni suv sathining ko‘tarilishi ag‘darma balandligining 50% gacha etganda kutilmagan yalpi oqishlar ro‘y berishi sharoiti tug‘iladi.
CHo‘kish - barcha ag‘darmalarda kuzatilishi mumkin bo‘lgan deformatsiya ko‘rinishi. CHo‘kish deformasiyasi uzoq vaqt davomida ag‘darma jinslarining zichlanishi natijasida ag‘darma massivining tikkasiga tushishi va unda butkul siljish yuzasi shakllanmasligiga asoslanib yuzaga keladi.
Mustahkam qoyali asosda shakllantirilgan ag‘darmalarda uncha ahamiyatga ega bo‘lmagan deformatsiyalar kuzatiladi. Ularning cho‘kishi joylashtirila-digan tog‘ jinslarining fizika-mexanik xususiyatlari va ag‘darmalarni shakllantirish usullariga bog‘liq bo‘ladi. SHuning uchun qoyali asosda shakllantirilgan qoyali qoplovchi tog‘ jinslari ag‘darmalarida deformatsiya kuzatilmaydi.
YUqori qalinlikda murakkab kam loyli tog‘ jinslarini asosga joylashtirishda cho‘kish deformatsiyalari eng katta bo‘ladi. Bu holatda tog‘ jinslari ag‘darma asosiga siqiladi.
Eroziya – ag‘darmalar qiyaliklarining holati uzoq vaqt mobaynida yangilab turilmaganda sodir bo‘ladi. Gidroag‘darmalarda, ularning yuvilmali qum-loy materiallardan tashkil topgan tashqi qiyaliklarini shakllantirishda eroziyalar xavfli bo‘lishi mumkin. Gidroag‘darmalardagi tindirilgan suvlarning yorib chiqishi va jipslashmagan tog‘ jinslari massasi ag‘darmasining shakllantirilgan qirrasiorqali pulpaning toshib chiqishi ko‘ngilsiz hodisalarni keltirib chiqaradi.