•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

Qurol va harbiy texnika

Tarix  shunday tuzilganki,  aynan  qurollanish  va  harbiy texnika 

jam iyatdagi erishilgan fan va texnologiyalarning rivojlanish da- 

rajasini eng to liq  aks ettiradi.  Har qanday davlat qachonlardir 

o'zining mustaqil manfaatlarini himoya qilishga majbur, shu sa- 

babdan qurol texnologiyalari dunyoda katta aham iyatga ega.

Nayzadan to o'qqacha

Kamon va  uning  o ‘q-yoyi  (nayzasi)  insoniyatning  rivojlanishida  hal 

qiluvchi  rolni  o ‘ynadi.  Qadimgi  odamlar  qo'lida  kamon  bilan  ovga 

chiqqan  va  qo'rqmasdan  yirtqich  hayvonlarga  yaqin  kela  olgan.  Bi­

rinchi  kamon  va  nayzaning  paydo  bo'lishi  taxminan  eramizdan  ol- 

dingi VIII-VI  ming yilliklarga to'g'ri  keladi.  Inson  kamonni  harbiy va ov 

quroli sifatida ishlatib, undan XIX asrning oxirlarigacha foydalanib kel­

gan.  Hozirda esa kamondan sport quroli sifatida foydalanilmoqda.

Eramizdan oldingi IV asrda xitoyliklar kamonga qo'ndoq o'rnatishdi 

va  unga  tepki  mexanizmini  moslashtirishdi  va  shu  yo'sinda  arbalet 

deb  nomlanuvchi  qurol  vujudga  keldi.  Arbaletni  o'qlangan  holatda 

ham ko'tarib yurish mumkin bo'lgan va to'satdan nishon  paydo bo'lib 

qolganda,  bir zumda arbaletni  unga yo'naltirib tepkini  bosib o'q  uzil- 

gan.  Arbaletdan  otilgan  «bolt»  deb  ataluvchi  kalta  nayza  hattoki  so- 

vutni ham teshib o'ta olgan.

Arbalet va uning nayzalari

---

Avtom atik q и ro liar 

eng yuqori tezotarlik 

xususiyatiga ega

Xitoy  -   qurol  texnikasining  rivojlanishida  muhim  ahamiyatga  ega 

bo'lgan  yana  bir  kashfiyot  -   poroxning  ham  vatani  hisoblanadi.  01- 

tingugurt,  selitra va pista ko'mirdan tayyorlangan aralashma juda tez 

yonadi  va  yopiq  holatda  kuchli  portlashni  sodir  etadi.  Taxminan  VI 

asrlardan  boshlab  Xitoyda  porox  aralashmasidan  bayramlarda  mu- 

shakbozlik  uchun  raketalar yasashni  boshlashgan.  Ammo tez  orada 

harbiylar  undan  o'z  maqsadlarida  foydalanish  yo'lini  topdilar va  po- 

roxdan birinchi bomba va granatalarni yaratdilar.

To'plardan  o'q  otishda  porox  birinchi  bor  VII  asrda  Xitoyda 

qo'llangan. O'sha davrlarning o'zida vizantiyaliklar neft va selitra birik- 

malaridan  o'q-dorilar  yaratishgan.  Uning  asosida  yaratilgan  birinchi 

eng  sodda  «Yunon  olovi»  deb  nomlanuvchi  o'qsochar qurol  hamma- 

ni  larzaga  solgan  edi.  XI  asrda  porox  bilan  otuvchi  to'plar  arablarda 

paydo  bo'lgan.  Ehtimol  arablar  poroxdan  foydalanish  g'oyasini  xi- 

toyliklardan  olgan  bo'lsa  ajab  emas,  chunki  ular selitrani  «xitoy tuzi» 

deb  atashgan.  XIII  asrga  kelib  ular  zaryad  (qurol  og'ziga  joylangan 

portlovchi  modda)  deb  ataluvchi  o'q-doridan  foydalanishni  o'rganib 

olishdi. Yevropaga olovli o'q-dorilar aynan Arabiston yarimorolidan ki­

rib kelgan. Yevropada birinchi o't-oldirgich teshikli va qo'rg'oshin o'qli 

miltiqlar Ispaniyada paydo bo'lgan va ular karabalar deb atalgan.

Bombard,  arkebuz,  m ushket deb ataluvchi qadim gi 

o 'q ota r qurollarning m erganlikxususiyatlariyetishm agan. XVII 

asrdan  boshlab m iltiqlarning  uzoqqa  va  aniq otish xususiyat- 

larini oshirish  m aqsadida  uning  dulosi ichiga  vintsimon  ariq- 

chalar kesilgan -  shu yo'sinda vintovka paydo bo'lgan.

---