Хожибойга ma'ruza

Hozirgi leksik ma’no- leksemaning hozirgi o’zbek tilidagi ma’nosi. 

Avvalgi leksik ma’no- leksemaning o’tmishdagi leksik ma’nosi. 

Bosh  ma’no-  leksemaning  semantik  tarkibidagi  hosila  ma’nolarning  o’sib 

chiqishiga asos bo’lgan ma’no. 

Hosila ma’no- bosh ma’nodan taraqqiy etib chiqqan ma’no. 

Eski  leksik  ma’no-  leksemalarning  hozirgi  paytda  arxiaklashib  qolgan 

ma’nosi. 

Etimologik  leksik  ma’no-  leksemalarning  kelib  chiqishida  uning  mazmun 

planiga asos bo’lgan dastlabki ma’no. U ma’no etimoni deb ham ataladi. 

Shakl  etimoni-  leksemaning  yuzaga  kelishida  asos  bo’lib  xizmat  qilgan 

dastlabki shakl.   

LEKSIK SINONIMIYA 

 

Leksik sinonimiya 

Leksik  sinonimiya  leksemalarning  bir  xil  ma’no  anglatishiga  ko’ra 

guruhlanishidir:  yelka,  kift,  o’miz  (birinchi  guruh);  in,  uya,  oshyon  (ikkinchi 

guruh);  nur,  shu’la,  yog’du,  ziyo  (uchinchi  guruh)  kabi.  Bunday  guruhlar 

tilshunoslikda sinonimik qatorlar deb nomlanadi. Har bir sinonimik qatorda: 

a)

 

leksemalarning  denotativ  ma’nosi  bir  xil,  ifoda  semalari  (ma’no 

qirralari,  uslubiy  bo’yoqlari,  subyektiv  baho,  qo’llanish  doirasi)  har  xil  bo’ladi. 

Masalan,  ozod,  erkin,  hur,  sarbast  leksemalari  bitta  denotatni-  “o’z  erki,  haq-

huquqiga  egalik”ni  ataydi.  Biroq  ularda  o’zaro  farqlanuvchi  ifoda  semalari  ham 

bor. Xususan, erkin leksemasi bir qadar betaraf ma’noli bo’lsa, ozod leksemasida 

ko’tarinki  ruhni  ifodalash,  hur  leksemasida  badiiy  uslubga  xoslik  sezilib  turadi,