Хфх лек Хосилбеков

7.5. Elektr toki ta’siridan himoyalanish vositalari. 
Elektrdan himoyalovchi vositalar to’suvchi va himoyalovchi turlarga bo’linadi. 
Himoyalovchi  vositalar  insonni  tok  o’tkazuvchi  qismlardan  va  yerdan  izolyatsiyalash  uchun 
xizmat 
qiladi. Asosiy himoyalovchi vositalarning izolyatsiyasi elektr qurilmalarning to’liq ishchi 
kuchlanishini  ko’taradi  va  ular  bilan  kuchlanishda  bo’lgan  tok  o’tkazuvchi  qismlarga  tegish 
ruxsat 
etiladi.  Yordamchi  vositalar  o’ziga  xizmat  ko’rsatuvchi  xodimga  xavfsizlikni  ta’minlab 
berolmaydi, 
shuning uchun ularni asosiy vositalar bilan birga qo’llash lozim. 
Kuchlanishi 1000 V dan yuqori bo’lgan elektr qurilmalarning asosiy izolyatsiyalovchi 
vositalariga izolyatsiyalovchi shtangalar, izolyatsiyalovchi va elektr o’lchov qisqich, kuchlanish 
ko’rsatkichlari, izolyatsiyalovchi olinadigan balandliklar, narvonlar, maydonchalar kiradi (7.5- 
rasm).  1000  V  gacha  kuchlanishga  ega  bo’lgan  elektr  qurilmalarida  esa  yuqorida 
ko’rsatilganlardan 
tashqari - dielektrik qo’lqoplar va yonlari izolyatsiyalangan asboblar bo’ladi. 
124 
Kuchlanishi 1000 V dan ortiq bo’lgan elektr qurilmalardagi qo’shimcha izolyatsiyalovchi 
vositalarga  dielektrik  qo’lqop,  boti,  gilamchalar,  izolyatsiyalovchi  tagliklar  kiradi.  1000  V 
gacha 
bo’lgan 
elektr 
qurilmalarda 
esa 
undan 
boshqa-dielektrik 
kalishlar, 
gilamchalar, 
izolyatsiyalovchi 
tagliklar mavjud. 
7.5-rasm. Elektr toki ta’siridan himoyalanish vositalari 
1-izolyatsiyalovchi shtanga; 2-izolyatsiyalovchi qisqich; 3-dielektrik qo’lqop; 4-dielektrik 
boti;  5-dielektrik  kalish;  6-rezinali  gilamcha  va  yo’lakcha;  7-izolyatsiyalovchi  taglik;  8-elektr 
ustasi 
asboblari; 9-tok o’lchagich qisqich; 10- yuqori kuchlanishni ko’rsatuvchi asbob. 
To’suvchi himoyalovchi vositalar (qo’lqop, to’suvchi kataklar, izolyatsiyalovchi qatlamlar, 
vaqtinchali ko’chma yerga ulanishlar, qisqartiruvchi simlar) tok uzatuvchi qismlarni vaqtincha 
to’sishga mo’ljallangan. 
Yordamchi himoyalovchi vositalar - (saqlovchi belkuraklar, xavfsizlik arqonlari, temir 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

tutqichlar,  himoyalovchi  ko’zoynak,  qo’lqop,  movut)  kostyumlar,  balandlikdan  ehtiyot  sharti 
bilan 
yiqilmaslikdan, shuningdek, elektr tokining yorug’lik, issiqlik, kimyoviy va mexanik ta’siridan 
saqlaydi. 
Nazorat uchun savollar. 
1. Elektr toki deganda nimani tushunasiz? 
2. Elektr toki va quvvati o’lchov birligi nima? 
3. Elektr toki inson va hayvonlarga ta’siri natijasida qanday oqibatlarga olib keladi? 
4. Elektr tokining insonga ta’siri jihatdan guro’hlanishi nima? 
5. Fibrilyatsion holat deganda nimani tushunasiz? 
6. Elektr toki ta’siri natijasida inson organizmiga qanday o’zgarishlar yuz beradi? 
7. Inson qachon va qanday holatlarda elektr tok ta’sirida tushib qoladi? 
8. Elektr toki ta’siridan himoyalanish usullarini aytib bering. 
9. Nolga va yerga ulash deganda nimani tushunasiz? 
10. Qadamiy kuchlanish nima va undan qanday himoyalanish mumkin? 
11. Potentsiallar farqi nima va uni tenglashtirish choralari nimadan iborat? 
12. Statik zardlarni vujudga kelish sabablari va uni oldini olish choralari nima? 
13. Bino va sexlarni elektr xavfsizlik bo’yicha guro’hlanishi nima? 
14. Elektr toki ta’siridan himoyalanish uchun qanday vositalar mavjud? 
125