Gnoseologiya



Download 24,34 Kb.
bet2/4
Sana16.08.2021
Hajmi24,34 Kb.
#148896
1   2   3   4
Bog'liq
1-nazorat

Epistemologiya (yun. επιστήμη - "bilim" va λόγος -"soʻz" yoki "reja"[1]falsafaning bilim va ishonch tabiati, uslublari, cheklovlari va qiymatlarini oʻrganuvchi sohasidir. Epistemologiya atamasini shotland faylasufi James Frederick Ferrier (1808-1864) kiritgan.[2]

Bu sohadagi bahslar bilim, haqiqat, ishonch tushunchalarining falsafiy tahlili ustida olib boriladi. U shuningdek bilish uslublarini tadqiq etadi. Epistemologiyada koʻriladigan savollarga quyidagilar misol boʻla oladi:

  • Bilim nima?

  • Qanday qilib bilish mumkin?

  • Nimani bilish mumkin?

Bilish nazariyasi (gnoseologiya, epistemologiya)— falsafa boʻlimi boʻlib, u bilish qonuniyatlari va imkoniyatlari, bilimning obʼyektiv reallikka munosabatini oʻrganadi, bilish jarayonining bosqichlari va shakllarini, bilishning ishonchliligi va haqkrniyligi shartlari va mezonlarini tadqiq qiladi. Bilish nazariyasi hozirgi zamon fanida qoʻllaniladigan usullar (tajriba, modellashtirish, analiz va sintez va h.k.)ni umumlashtirib, uning falsafiymetodologik asosi sifatida namoyon boʻladi. Bilish jarayonida tajriba va amaliyotning katta ahamiyati bor. Bu yerda amaliyot (praktika) keng maʼnoda boʻlib, insonning jamiyatga taʼsiri, tabiat hodisalarini oʻzgartirishi, yangi narsalar, jamiyatning yashashi uchun zaruriy shartsharoitlar yaratishi tushuniladi. Kishilarning tabiat qonunlari haqidagi bilimiga asoslangan amaliy faoliyatlari bilish taraqqiyotini, fan va texnika ravnaqini belgilaydi. Sezgi, tasavvur va tushunchalarimizning obʼyektivligini tekshirish bilish jarayonining eng muhim vazifasidir.

  1. Til falsafiy jihatdan gnosеologik va ontologik tabiatga ega bo’lgan murakkab fеnomеndir.

  2. Ontologik tabiatga ega bo’lgan murakkab tilga gnosеologik nuqtai nazardan yondoshilganda,

  3. birinchidan, insonning til orqali olamni bilishi, tilning ob'еktiv borliq uzvlarini nomlash

  4. (onomosiologik) vazifasi, ikkinchidan, tilning shu til egalarining olam haqidagi bilimlari

  5. to’plami ekanligi (akkumulyativ vazifasi) yoritiladi.

  6. Tilning ontologik xususiyati dеganda, uning o’ziga xos ichki tuzilishiga ega bo’lgan

  7. ob'еktiv hodisa ekanligi tushuniladi. Tilning ontologik tabiati gnosеologiya uchun asos bo’lib

  8. xizmat qiladi. Chunki til haqidagi fan tilning ontologik tabiati haqidagi fandir. Shuning uchun

  9. ham falsafada ontologiya va gnosеologiyaning bir–biri bilan uzviy bog’liq ekanligi e'tirof etiladi.

  10. Ontologiya borliq to’g’risidagi umumiy ta'limot, borliqning fundamеntal asoslarini, umumiy

  11. mohiyatini va mavjudlik katеgoriyalarini o’rganuvchi falsafaning bo’limi sifatida gnosеologiya

  12. masalalari uchun asos, manba bo’lib xizmat qiladi. Gnosеologiyaning barcha tushunchalari va

  13. tamoyillari o’zining ontologik talqiniga, ontologik jihatiga ega. Dеmak, gnosеologiya va

  14. ontologiya falsafaning o’zaro uzviy bog’liq bo’lgan ikki bo’limidir. Ularning uzviy bog’liqligi

  15. shundaki, gnosеologiya ontologik, ontologiya esa gnosеologik tabiatga egadir.

4 Bilish insonning tabiat, jamiyat va o`zi to`g`risida bilimlar xosil qilishga qaratilgan aqliy, ma’naviy faoliyat turidir. Inson o`zini kurshab to`rgan atrof-muxit to`g`risida bilim va tasavvurga ega bo`lmay turib, faoliyatning biron-bir turi bilan muvaffakiyatli shug`ullana olmaydi. Bilishning maxsuli, natijasi ilm bo`lib, har qanday kasb-korni egallash faqat ilm orqali ro`y beradi. Shuningdek, bilish insongagina xos bo`lgan ma’naviy extiyoj, hayotiy zaruriyatdir.

Insoniyat ko`p asrlar davomida orttirgan bilimlarini umumlashtirib va keyingi avlodlarga berib kelganligi tufayli ham o`zi uchun qator qulayliklarni yaratgan. Inson faoliyatining har qanday turi muayyan ilmga tayanadi va faoliyat jarayonida yangi bilimlar xosil qilinadi.

Kundalik faoliyat jarayonida tajribalar orqali bilimlar xosil qilish butun insoniyatga xos bo`lgan bilish usulidir. Bilimlar bevosita hayotiy extiyojdan, farovon hayot kechirish zaruratidan vujudga kelgan va rivojlangan. Insoniyatning ancha keyingi taraqqiyoti davomida ilmiy faoliyat bilan bevosita shug`ullanadigan va ilmiy nazariyalar yaratuvchi aloxida sotsial guruh vujudga keldi. Bo`lar — ilm-fan kishilari bo`lib, ilmiy nazariyalar yaratish bilan shug`ullanadilar.

Bilishning ikki shakli: 


Download 24,34 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish