Geodezik tayanch shaxobchalari

2. Geodezik tayanch shaxobchalarini barpo qilish metodlari.
Geodezik tayanch shaxobchalarini barpo qilishni bir necha xil metodi bor. Astronomik metod, geodezik metod, radiogeodezikmetod - shular jumlasidandir. Hozirgi vaqtda asosan geodezik metod qo‘llanilmoqda. Geodezik metodning o‘zi - triangulyasiya, poligonometriya va trilateratsiya degan turlarga bo‘linadi.
Punktlarning geografik koordinatlarini astronomik metodda bir-biriga bog‘lanmay, alohida-aloxida aniqlanadi. Lekin astronomik metodda punktlar koordinatalarining aniqlanish darajasi hozirgi vaqtda geodezik tayanch shaxobchalariga bo‘lgan talabni qondirmaydi, shuning uchun astronomik metod katta aniqlik talab qilinmaydigan vaqtda qo‘llaniladi.
Keyingi yillarda 1:50000, 1:100000, 1:25000 masshtabli aerofototopografik plan olish uchun geodezik tayanch shaxobchalari barpo qilishda radiogeodezikmetod qo‘llaniladi. Radiogeodezik metod territoriyani samolyotdan turib suratga olish vaqtida samoletning o‘rnini aniqlashga asoslangan edi.
Qit’a va orollardagi geodezik tayanch shaxobchalarini bir-biriga bog‘lashda kosmik geodezik usuldan xam foydalanilmoqda.
Geodezik tayanch shaxobchalarini barpo qilishda joyning sharoitiga qarab, iqtisodiy jixatdan eng yaxshi samara beradigan metod qo‘llaniladi.
Hozirgi planli geodezik tayanch shaxobchalari asosan triangulyasiya va poligonometriya metodlarida hosil qilinmoqda.


3. Triangulyasiya metodi.
Triangulyasiya metodida qator uchburchaklarning barcha ichki burchaklari (b₁, b₂, b₃, ... b₁) boshlang‘ich va oxirgi uchburchaklarning biror tomoni (AV va MN) o‘lchanishi lozim. Har uchburchakning ichki burchaklarining o‘lchash uchun ularning uchlari bir-biridan ko‘rinishi kerak.

SHakl 28

SHuning uchun uchburchakning uchlari sifatida baland nuqtalar tanlanadi. Biroq bu nuqtalardan hosil bo‘ladigan uchburchaklar mumkin qadar teng tomonli bo‘lishi shart. Joyda triangulyasiya uchbarchaklarining uchlariga markaz, markazga piramida yoki signal o‘rnatiladi. Triangulyasiya punktlarining koordinatalarini aniqlash uchun uchburchaklarning ichki burchaklari bilan bir qatorda boshlang‘ich uchburchaklarning biror tomoni (AV) ni va bu tomonning haqiqiy azimuti yoki direksion burchagi (a) ni ham o‘lchash kerak. Agar AVS yassi uchburchakning AV tomoni ma’lum bo‘lsa, qolgan tomonlarini sinuslar teoremasiga asoslanib hisoblab chiqarish mumkin:

BCD uchburchakning SD va VD tomonlari VS tomon bilan ichki burchaklar (b₄, b₅, b₆) qiymatlariga asoslanib topiladi. Keyingi uchburchaklarning tomonlari xam shu tarzda aniqlanadi.
Ko‘pincha AV, VS.... tomonlar juda uzun bo‘lganligi uchun av yordamchi tomon orqali AV uzunligi topiladi. 2 ta uchburchak Aav va aVv lar tuziladi. Bular bazis shaxobcha bo‘ladi; av va burchak j₁ va burchak y₁ bevosita o‘lchanadi. SHular yordamila AV uzunligi aniqlanadi.