G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

14.3- rasm
. 
Qutbli usul sxemasi 
Masofa
(𝑐
′
𝑐
′′
) 
ikkiga bo‘linib 
s
nuqtasi topiladi, bu esa hisoblangan (
AS) 
yo‘nalishini ko‘rsatadi.
(𝛽)
burchagining to‘g‘ri ko‘chirilganligini kontrol o‘lchash 
orqali tekshiriladi. Ko‘chirilgan yo‘nalish bo‘yicha temperatura, kompararlash, va 
qiyalik uchun kiritilgan tuzatmalar uzunlik
S
o‘lchab qo‘yiladi. Kontrol sifatida 
(
A)
va (
S )
nuqtalari orasi o‘lchanadi va hisoblangan gorizontal masofa bilan 
solishtiriladi.

---

255 
Loyihaviy balandlik qiymatini joyga ko‘chirish uchun asbob gorizonti usulidan 
foydalaniladi. Buning uchun asbob gorizonti Hahisoblanadi: 
H 
ag
= Z
A
+ a, 
14.4-rasm.Аsbob gorizontini aniqlash sxemasi 
bu erda: Z
A
– boshlang‘ich reperning balandligi 
a – boshlang‘ich reperda o‘rnatilgan reykadan olingan sanoq. 
Asbob gorizontidan loyihaviy balandlik H
C
gacha bo‘lgan masofaga teng
reykadan olingan 
b 
sanoq hisoblanadi: 
b= H
ag
- H
c
(14.4) 
S nuqtasida reykada nivelirdan 
b
sanoq ko‘ringuncha tepa pastgacha siljitiladi, 
topilgandan so‘ng esa reyka osti bilan baravar qilinib qoziq qoqiladi.
Rejalash davridagi hamma o‘lchash ishlari rejalash jurnalida qayd qilinadi. 
Jurnalda rejalash sanasi, boshlang‘ich ma’lumotlar, loyihaviy chizmalarning raqami, 
rejalash elementlari yoziladi. Rejalash sxemasini ishni bajaruvchi va uni qabul 
qilgan uchastka boshlig‘i imzolaydilar.
Yer yuzasidan o‘tadigan lahimlarga yo‘nalish ko‘rsatish (shtolniya) 
Ushbu masalani yechishni ikkita misolda ko‘rib chiqamiz: 
1)
kon ishlari loyihasida A nuqtasidan AB yo‘nalish bo‘yicha shtolniya
o‘tkazish talab qilingan. Buning uchun joyda A nuqtaning o‘rrni ko‘rsatilishi 
va AB yo‘nalish berish kerak. A nuqta koordinatalari (x
A
, y
A
) ma’lum (14.5-
rasm). 

---

256 
Plan bo‘yicha A nuqtasining o‘rni aniqlab olinib, joyda mavjud C triangulyatsiya 
punkiti yoki poliginometrik punktlardan teodolit yo‘li o‘tkaziladi. 
O’lchangan burchak va tomon uzunliklaridan foydalanib, tomon direksion burchagi 
va nuqtalarning koordinatalari hisoblanib topiladi, ya’ni (bδ) direksion burchagi va 
x
b
, y
b
koordinatalar, A va b nuqta koordinatalaridan foydalanib bA direksion 
burchagi va tomon uzunligi hisoblab topiladi: