G. S. K u t u m o V a I. I. I n o g a m o V g e o d e z I ya va m a r k s h e y d e r L i k I s h I

 
12.3. Topografik kartada berilgan chiziq yo’nalishini va yo’nalishlar 
orasidagi burchakni aniqlash 
Berilgan chiziq yo’nalishini aniqlash. Topografik kartada chiziq yo’nalishi, 
ya’ni chiziqning oriyentirlash burchaklari (direksion burchak, azimut va rumb) 
grafik va analitik usullarda aniqlaniladi. Chiziqning 
oriyentirlash burchaklari grafik usulda transporter bilan 
o’lchaniladi. Masalan, (AB) chiziqning direksion 
burchagini transportir yordamida o’lchash uchun 
chiziqning boshlang’ich (A) nuqtasidan to’g’ri burchakli 
koordinata to’rining vertikal chizig’iga parallel 
qilibabsissa chizig’i o’tkaziladi (12.2-rasm). So’ngra 
chiziq o’ng tomonga yo’nalgan bo’lsa- transportir 
diametrining nol tomoni absissa chiziqning shimol 
tomoniga, chiziq chap tomonga yo’nalgan bo’lsa-janub tomonga qaratiladi, 
transportirning markazi esa (A) nuqtaga to’g’irlanadi. Keyin transportirning AB 
chiziq o’tgan joyidan sanoq 42
o
olinadi. Bu sanoq (AB) chiziqning direksion 
 
12.2-rasm. Yo`nalish 
burchakni o`lchash 

---

199 
burchagi deyiladi. Chiziq chap tomonga yo’nalgan bo’lsa, transportirdan olingan 
sanoqqa 180 
o
qo’shiladi. Masalan, transportirdan olingan sanoq 38
o
bo’lsa, 
chiziqning direksion burchagi 38
o
+180
o
=218
o 
bo’ladi.
Kartada berilgan chiziqning direksion burchagini oddiy transportir yordamida 
15’ aniqlikda o’lchash mumkin.Chiziqning direksion burchagini yanada aniqroq 
o’lchash uchun vernyerli transportirdan foydalaniladi.Bu transportir bilan 
o’lchashda uning alidadasi direksion burchagi o’lchanayotga chiziq ustiga 
to’g’irlanib sanoq olinadi (12.3-rasm).Chiziqning direksion burchagi vernyerli 
transportir bilan 6’ aniqlikda o’lchaniladi. Kartada chiziqning direksion burchagi 
o’lchanganch uning haqiqiy va magnit azimutlarini aniqlash mumkin. Buning uchun 
topografik kartaning pastki ramkasi ostidagi magnit milining og’ish burchagi va 
meridianlarning yaqinlashish burchagi ko’rsatilgan chizmadan foydalaniladi (12.2-
rasmga qaralsin). Masalan, chiziqning direksion burchagi 42
o
bo’lsa, uning haqiqiy 
azimuti 42
o
+2
o
27’ = 44
o
27’, magnit azimuti 42
o
+8
o
22’=50
o
22’ bo’ladi. 
Topografik kartada berilgan chiziqning haqiqiy azimutini ham transportir 
bilan o’lchash mumkin.Buning uchun 
chiziqning 
boshlang’ich 
nuqtasidan 
geografik meridian o’tkazish kerak. 
Geografik meridian o’tkazish uchun 
nuqtaning geografik uzunligi aniqlanib, 
kartaning shimoliy va janubiy ramkasida 
belgilab qo’yilishi va nuqtalar chiziq 
bilan tutashtirilishi lozim. So’ngra transportir nuqtaga direksion burchakni 
o’lchagandagi kabi qo’yilib, sanoq olinadi. 
Kartada berilgan chiziqning direksion burchagini uning oxirgi nuqtalari 
koordinatalari bo’yicha analitik usulda aniqroq hisoblab chiqish mumkin.
Misol:
x
A
= 4465,532 km ;
y
A
= 11747,552 km;
x
B
= 4466,982 km;
y
B
= 11749,762 km ;