G /. Shaxmurova., I. T. Azimov u e. Raxmatov s. Axasanova., В I. Azimov

Ш
Qashqadaryo
A
21
2.
Xorazm
В
80
3.
Surxondaryo
С
13
4.
Toshkent
D
45
5..
Navoiy
E
112
6.
Jizzax
F
0
7.
Samarqand
J
59
8.
Andijon
I
2
9.
Sirdaryo
К
4
Jav
ob:
1 
2
3 
4 
5 
6 -
7
8-
9
9. B itta iloq tupi 100 sm 2 ko£chm a qumni mustahkalaydi. 2 gektar m aydonda 600 
tup iloq o ‘sgan, lekin shu joyda yashaydigan yumronqoziqlar iloqni 60% ini yo‘q 
qilgan. Qolgan iloqlar qancha m2 dagi ko‘chm a qum lam i mustahkalaydi?
lO.Quyidagi berilgan organizm lar hayoti uchun zurur bo‘lgan omillam i to ‘g ‘ri 
ko‘rsating._____________ ___ _____________________ ________ m ___________
Zarur omillar
Organizm lar guruhi
N oto’g Tri
To’g ’ri
javob
javob
74

---

L. Suv
Bakteriyalar
1.2.4.5.7
2. M ineral tuz
Yashil suvo'tlar
1.2.3.4.5.6
3. Y onig'lik
Z am burug'lar
1.2.4.5.7
4. Issiqlik
Lishayniklar
1.2.3.4.5.6
5. Kislorod
Y o'sinlar
1.2.3.4.5.6
6. Karbonat angidrid
Qiriqquloqlar
1.2.3.4.5.6
7. Organik moddalar
Yopiq urug'lilar
1.2.3.45.6
1 l.Q arag'ay bargi tarkibida - 66,2%, qayin bargida - 63.7%, ism aloq bargi tarkibida 
esa 94.3% suv bor. B u o'sim liklar bargi tarkibida suvning miqdorini turlicha 
bo'lishiga sabab nima? Javobngizni izohlang.
12.Barglar ju d a k o 'p miqdorda suv bug'lafadi. Misol uchun qayin bir sutkada 6 
chelak, eman esa 5 chelak su v bug'Iatadi. B ir yoz davomida qayin em anga nisbatan 
qancha chelak ko'p suv bug'Iatadi? Agar bir chelak lOlitr bo'fea, qayin bilan eman 
bir y o z davom ida necha litr suv bug'latgan bo'lardi?
13.Bir gektar m aydonda o'sadigan har xil turga mansub daraxtlar y o z davomida 
turlicha miqdorda suv bug'Iatadi. M isol uchun qarag'ayli o'rm on — 2240 t, qayinli 
o'rm on - 2 0 7 0 1, sosnali o 'rm o n - 470 t suv bug'Iatadi. Hisoblab chiqingchi sakkiz 
yoz mavsumida bu daraxtzor o'rm onlar qancha suv bu g clatishi mumkin?
14.Bir gektar m aydonda yashil daraxtlar y o z m avsum ida bir soatda 8 kg C O
2
gazini 
o ‘zlashtiradi. 200 odam esa bir soatda shuncha miqdorda CO
2
ajratadi. B ir yoz 
davomida bir gektar maydondagi yashil o'sim liklar necha kg С О
2
Ш o'zlashtiradi. 
200ta odam ajratgan 2000 kg CO jni qancha vaqt davom ida o'sim liklar o'zlashtirishi 
mumkinligini hisoblab toping.
15.Bir yil davom ida yashil o'sim liklar 400 mlrd tonna O
2
ni atmosferaga eyratadi. 
O 'z navbatida 600 mlrd tonna CO
2
gazini o'zlashtirib, 450 mlrd tonna organik 
modda hosil qiladi. Agar yer yuzidagi o'sim liklar dunyosi 30% ga qisqarsa. 
Y uqorida berilgan miqdor qanchaga o'zgarishi m um kin? Bu holatning biosferaga 
ko'rsatadigan salbiy ta’sirini izohlab bering.
16.Haddan tashqari sovuq b o 'lg an paytlarda klvon va eman tarkibidagi zahira 
kraxmal shakarga aylanadi. Ignabarglilar, qayin va lipa tarkibida zaxira kraxmal 
moyga aylanadi. B uning sababini izohlab bering.
17.Qaysi o'sim likni bengal fikusi deb ham ataladi? (Banyan).
18.Botanika kursidan m a’lumki yertut gajaklari yordamida juda tez ko'payadi. 
Botanik olim lam ing hisoblashicha 100 m2 maydonda o'sayotgan yer tut o'sim lik- 
larini gajaklari 180 sm uzunlikda bo'Isa, bu yertutlar bir yoz davom ida o 'z
maydonini 34 barobarga oshirishi mumkin ekan. A gar sharoit quhy b o i s a besh yoz 
davomida qancha gektar maydonni bu o 'sim lik egallashi mum kinl
19.Qaysi o'sim likning gullash davri uzoq 40 - 50 lam ayrin hollarda esa 90 
kungacha davom etadi? (tropik orxideya).
20.Seyshel palmasi bilan qayin daraxtining bo'yi 25 metrgacha bo'ladi, lekin 
seyshal palmasining mevasi og'irligi 25 kg atrofida bo'lishi m a’lum. Seyshel 
palmasi mevasining og'irligi qayin mevasining og'irligidan 30m h m arta og'irrroq, 
Qayinning 2mln dona mevasi 1 kg ni tashkil 
etadi. 
Q ayim ing 
bir 
dona
75

---

mevasini og'irligi qanchaligini hisoblang.
21.Kartoshka o ‘simligi m o‘l hosil berishi uchun bir gektar maydondagi o'sim liklar 
bargi 300 kg CO
2
ni o ‘z!ashtirishi kerak. Nim a sababdan bu darajada ko‘p miqdorda 
o'sim lik C O
2
gazini o'zashtirishi kerak? Sababini izohlang.
22.Q isqa kun o'sim ligi bo‘lgan kurmak 5 kun davom ida 10 soat y o ru g ‘likda saqlab 
turilsa ro'vak hosil qilishi 18 kunga tezlashadi, agar u shunday sharoitda 10 kun 
saqlansa ro ‘vak hosil qilishi yanada tezlashib 2 7 kun ichida ro cvagi yetiladi. Buning 
sababini tushuntiring.
23.M uhit tarkibidagi u yoki bu tuzning m iqdoriga qarab xlorella tarkibida 8% dan 
88% gacha oqsil, 4% dan 85% gacha yo g 4, 5% dan 37% gacha uglevod to 4planadi. 
Xlorella hosildorligi quruq massa hisobida lm 2 m aydonga 70gr yoki 1 gektarga 
70kg to‘g‘ri keladi. Agar xlorella 10 gektar m aydonda ko'paytirilsa qancha massa 
olish mumkin?
24.Hozirgi vaqtda 1500 ta o 'sim lik turidan dorivor o*simlik sifatida foydalanamiz.. 
B u hozirda m a’Ium bo’lgan gulli o’sim liklam ing necha foiziniga to’g ’ri kelishini 
hisoblab toping?
M ustaqil yechish uchun testlar 
l.S u v o 4simlik organizmining umumiy vaznini ... ini tashkil etadi.
A ) 30-40%
B ) 40-50%
C ) 50-60%
D ) 60-90%
2. Parazit o'sim liklar berilgan javobni toping.
1-Zarpechak; 2-Tekoma; 3-Karpifolga; 4-Devpechak; 5-Sarsabil; 6-Shum g‘iya 
A ) 1,2,6 
B) 1,3,5 
C ) l,4 ,6
D ) 2,4,6 
3.11oqning 60% ini qaysi hay von y eb qo‘yadi?
A) Yum ronqoziq 
B) Q o‘shoyoq 
C) Sug4u r 
D ) Ondatra
4. Qaysi hayvonning uyasidan qo‘n g ‘irboshning 1240g piyozboshi topilgan?
A) Yumronqoziq 
B )Q o ‘shoyoq 
C )S u g ‘ur 
D )K alam ush
5.Hozirgi vaqtda dunyo o 4rm onlarining umiimiy maydoni necha % ga qisqarib 
ketgan?A) 25%
B) 30%
C ) 40%
D ) 50%
6. 0 ‘zbekiston o ‘rmon ho'jaligi fondi maydoni ... ming gektar bo‘lib uning o ‘rmon 
bilan qoplangan m a y d o n i... ming gektam i tashkil etadi.
A ) 2776; 9119 
B ) 9119; 2776 
C ) 100; 50 
D ) 900; 760
7.Qaysi o ‘simlik ko4n zavodlarida ko‘p foydalanish natijasida kamayib ketgan? 
A )T o ro n
B )P a ф i 
C ) A nzur piyozi 
D)Suvqalampir
8.Qaysi o ‘sim liklardan dori -darm on tayyorlash natijasida kamayib ketgan?
A) Toron, parpi, suvqalam pir 
B) Bozulbang, dalachoy, parpi
C ) A nzur piyozi, toron, yunona D ) Barchasi
9.Konservalash sanoatida qaysi o 4simlikdan ko4p foydalanish natijasida uning soni 
kam ayib ketgan?
A) Toron, parpi, suvqalam pir 
B) Bozulbang, dalachoy, parpi
C ) A nzur piyozi, toron, yunona D) Barchasi 
10.0‘zbekiston o ‘simliklari qaerlarda tarqalgan?
A )Cho‘l, to 4qay B)Adir, tog4 C) Tog4, yaylov D) В archa javob to 4g 4ri
12.Qumliklarda qaysi o'sim liklar birgalikda o ‘sadi?
76

---

A) Saksovul, sho‘ra 
В) Sag4 an, qumtariq, j uzg'un
C) Selin, iloq 
D ) Barchasi
13.Qaysi o'sim likning qum ga ko‘milib qolgan poyalaridan qo4shim cha ildizlar o 4sib 
chiqadi?
A) Selin 
B) Iloq 
C) Qumtariq 
D) Sag*an
14. Qaysi o'sim likning bir tupi lm 2 chim hosil qiladi va ildizi 10m gacha taraladi? 
A) Selin B) Iloq C) Qumtariq 
D) Sag*an
15. K o‘p yillik ildizpoyali o ‘t usimlikni belgilang.
A) Selin B) Iloq C) Qumtariq D) Sag*an
16.Sho*rxok tuproqli cho‘llarda o'sadigan o ‘sim liklami belgilang.
1 - Baliqko*z; 2 - Qizil slx>*ra; 3 - Sarsazan; 4 - Qorabaroq; 5 - Q ora boyalish; 6 - 
Buyurg*un; 7- Shuvoq.
A) 1,2,3,4 В) 2,4,6,7 C ) 5,6,7 D ) 1,3,5
17.Ustyurtga o'xshash gipsli ch o ‘llarda tarqalgan о ‘sim liklam i belgilang.
A) 1,2,3,4 В) 2,4,6,7 C ) 5,6,7 D) 1,3,5
18.To*qayIarda o ‘sadigan o*t o ‘sim liklami belgilang.
I- Qamish; 2 - R o‘vak; 3 - Shirinmiya; 4 - Q o‘g ‘a; 5 - Yantoq; 6 - Turang‘il; 7 - 
Yulg*un; 8 - Tol; 9 - Jiyda.
A) 1,3,6,9 
B) 1,2,3,4,5 
C) 6,7,8,9 
D ) barchasi
19.To*qayIarda o*sadigan daraxt va butalami belgilang.
A) 1,3,6,9 
В ) 1,2,3,4,5 
C ) 6,7,8,9 
D ) barchasi
20. A dir o‘simliklari uchun xos xususiyat nima?
A) Chim hosil qilish 
B ) Vegetatsiya davrini tez tugatish
C) Ildiz sistemasini uzun bo'lishi 
D ) Suvni ko‘p shimish
21.AdirIarda ko*p tarqalgan o‘t o*simliklami belgilang.
1-bo‘yimadoron; 2-erm on; 3-andiz; 4-Isfarak; 5-LoIa; 6-Shirach; 7-Kovrak; 
8 - 
Piyozlar
A) 1,2,3,4 
В ) 1,3,5,8 
C) 5,6,7,8 
D )4,5,6,7
22. Adirlardagi lalmikor yerlarga qaysi o'sim liklar ekiladi?
A) Qo'ziquloq, partak, beh 
B) Loviya, mosh, yasmiq
C) Arpa, bug*doy, no*xat 
D ) Arpa, sholi, no*xat
23.Tog‘Iaida o*sadigan o 4t o'sim liklam i belgilang.
A) Q o‘ziquloq, partak, beh 
B) Loviya, mosh, yasmiq
C) Arpa, bug*doy, no‘xat 
D ) Arpa, sholi, no*xat
24.Tog‘lardao*sadigan butalami belgilang.
1- n a ’matak; 2- toron; 3 - uchqat; 4 - chetan; 5 - zirk; 6 - tobulgfi; 7 - irg*ay; 8 -
yunona;
A ) 1,2,5 Д 7
В ) 1,2,3,4,5 
С) 1,3,5,6,8 
D ) 2,4,6,7,8
25.Yayloviarda o'sadigan ko4p yillik o4t o‘sim8klami belgilang.
A) Toron, shuvoq 
B) Sutlama, sug4uro‘t, betaga
C) Sanchiqo‘t, yunona D ) Barchasi
26. Yayloylarda yostiq hosil qilib o'sadigan o'sim liklam i belgilang.
A) Toron, sutlam a 
B) K irpio't, zirako't
C ) Sutlama, sug‘uro‘t 
D) Uchqat, yunona
77

---

27. A dirlarda keng tarqalgan o ‘t o'sim liklam i toping.
A)Bo‘yimadoron, andiz, isfarak 
B) Itqunoq, shirach, qo‘ziquloq, beh
C)Oqquray, marmarak, partak 
D ) Barcha javoblar to ‘g ‘ri
28. Dunyo m iqyosida dorivor o ‘sitmliklardan nechtaga yaqin tur foydalaniladi?
A) 1000 
В ) 1500 
C) 2000 
D )2500
29.Yer, yerosti, suv, o ‘simlik, hayvonot dunyosi xam da boshqa tabiiy zaxiralar 
umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat 
muxofazasidadir. Bu 0 ‘zbekiston respublikasi Konstitutsiyasining nechanchi 
moddasida ko'rsatilgan?
A ) 46 
B ) 45 
C ) 50 
D ) 55
30.Y aylovlar 0 ‘zbekiston hududida necha gektarni tashkil etadi va xozirda 
o ‘tloqlardagi nechta tur o ‘rganilgan?
A) 700 
B) 800 
C ) 500 D )6 5 0
31.Tabiiy holda tabiatning barcha tarkibiy qism lari muxofaza qilinadigan maydon 
nima deyiladi?
A)Qo‘riqxonalar B)Buyurtrnaxonalar C)M illiy bog‘lar D )Tabiat yodgorliklari
32.Tabiatning ayrim b ir burchagidagi hayvonlar yoki 
0
‘sim liklar qoplami, ayrim 
o ‘simlik turlari va boshqalar saqlanadigan joy nim a hisoblanadi?
A) Q o‘riqxonalar 
B) Buyurtmaxonalar
C) M illiy bog‘lar 
D ) Tabiat yodgorliklari
3 3 .0 ‘zbekiston Respublikasining “Qizil Kitobi” nechanchi yilda ta’sis etilgan? 
A )1979 
B)1966 C)1984 D)1983
34.“Qizil kitob”g a qanday turlar kiritiladi?
A )Y o‘qolgan yoki yo‘qolish arafasida turgan turlar B)Yo‘qolib borayotgan turlar
C ) Kamyob turlar va kamayib borayotgan turlar D ) Barchasi 
35.0 ‘sim liklar bo‘yicha 0 ‘zbekiston “Qizil K itobi” birinchi m arta nechanchi yilda 
nashr etilgan va unga nechta tur kiritilgan?
A ) 198 3 ,63ta 
B ) 1 9 8 4 ,163ta 
C ) 1998, 301ta 
D) 1 9 7 9 ,163ta
36.Qizil kitobning ikkinchi nashri nechanchi yilda chop etilgan va unga nechta tur
kiritilgan?
A) 1983, 63ta 
B) 1 9 8 4 ,163ta C) 1998, 301ta 
D ) 1 9 7 9 ,163ta

---

Foydalanilgan adabiyotlar 
I.O'.Pratov., A. To’xtaev, F. Azimova. Botanika (5-sinf) darslik. Toshkent-2015y. 
"O 'zbekiston” nashriyot-m atbaa ijodiy uyi
2 .0 \P ra to v ., A. To’xtaev., F. A zim ova Botanika (6-sinf) darslik. Toshkent-2013 
"O 'zbekfston” nashriyot-m atbaa ijodiy uyi.
3.A.T.G’ofurov., J.O. Tolipova., S.S. Fayzullaev., I T . Azim ov., B. Axmadalieva. 
Biologiya o ’qitish metodikasi. Oliy o ’quv yurti talabalari uchun darslik. Toshkent - 
2013 y.
4.G’ofurov A.T., Fayzullaev S.S., Raxmatov U. Genetikadan masala va m ashqlar 
yechish. Toshkent. 2014 y.
5.Azimov I , Z ikiiyaev A., To’xtaev A ., Fayzullaev S. Biologiya (Sitologiya va 
genetika asoslari) m etodik q o ’llanma. Toshkent. Ibn Smo. 2002 y.
6.A.S.AImatov., Sh.To’rabekov., G.J.Jalolov. Genetikadan m asalalar to’plami va 
ulami yechish metodikasi. Toshkent. “Universitet” 1993 y.
7.Дж. Смит. М атематические идеи в биологии. Издательство “Мир” . 1970 год.
8.С.С. М олис., С.А. Молис. Активные формы и методы обучения биологии. 
Москва “Просвещение” 1988 год.
9.В.И.Кузнецова. У роки биологии 6-7 класс, растения, бактерии, грибы, 
лишайники. М осква «Просвещение» 1991 год.
10.J.O.Tolipova. “Biologiyani o'qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish” 
o 'q u v qo' llanmasi. Toshkent-2009 у
1 l.J.O.Tolipova. “B iologiya fanini o'q itish d a pedagogik va axborot texnologiyalar” 
moduli bo'yicha metodik q o ilan m a. Toshkent-2008 у
!2.ToIipova J.O. va boshqalar. Botanika o ’qitish metodikasi. 
5-sinf. Т., 
“O ’zbekiston”, 2003 у.
13.Tolipova J.O va boshqalar. Botanika o’qitish metodikasi. 6-sinf. 
Т., 
“O ’zbekiston” 2003 y.
14. Пономарева И.Н. Общая методика обучения биологии: Учеб. пособие для 
студ.пед.вузов. - М.: Издательский центр “ Академия”, 2003.
79

---

MUNDARDA
K irish................................................. ....................................................................................... 3
Botanikadan m asala va m ashqlar yechishning ta ’lim-tarbiyaviy aham iyati..................4
Botanikadan foydalaniladigan masala va m ashqlam ing turlari....................................... 5
M avzu matnidagi xatolami topish bo'yicha mashqlar.......................................... .......... 7
Botanikani o'qitishda foydalaniladigan m asala v a m ashqlar m azm uni.......................... 7
Botanika fanidan masala va m ashqlar.................................................................................. 7
Biologik m asalalam ing majburiy minum i............................................................................8
Botanika o ’qitishda masala v a mashqlardan foydalanish.................................................. 9
Gulli o 4simliklaming organlari bo'yicha masala va mashqlar........................................ 9
O 'sim liklarning vegetativ organlari bo'yicha m asala va mashqlar.............................. 10
Ildiz bo’yicha mustaqil yechish uchun masala - m ashqlar va topshiriqlar..................13
Mustaqil yechish uchun test savollari............... ................................................................. 17
Poya m avzusining asosiy mazmuni v a ta ’lim -tarbiyaviy ahamiyatini ochib berishda
masala va mashqlam ing o ’m i.......................................... - ...... ........ ................. .:.............. 20
Poya bo’yicha mustaqil yechish uchun masala - m ashqlar v a topshiriqlar.................21
M ustaqil yechish uchun test savollari............................................ ....................................27
B arg mavzusini ta’lim -tarbiyaviy aham iyati va asosiy mazmunini tah lili................ 30
B arg bo’yicha mustaqil yechish uchun m asala-m ashqlar va topshiriqlar.................... 32
M ustaqil yechish uchun test savollari.................................; .......................................... . ..41
O 'sim liklarning generativ organlari bo‘yicha m asala va m ashqlar... ........................ 44
Gul va m eva mavzusining asosiy mazm unini tahlili ham da ta’lim- tarbiyaviy
roli........................................................ ................. ..................... ............................................ 44
O ’sim liklam ing generativ organlari bo’yicha mustaqil yechish uchun masala-
m ashqlar va topshiriqlar..................................................................................... .................45
M ustaqil yechish uchun test savollari................ ..............................................
ч
. . . . . . . . . . . 55
0 ‘sim liklar sistematikasi bo'y ich a m asala v a mashqlar.............................. ................... 58
O ’sim liklar sistematikasining asosiy mazmunini tahlili v a m avzuning ta ’lim -
tarbiyaviy aham iyati........................................ ............... .................... ......................... ......58
O ’sim liklar sistematikasi bo’yicha mustaqil yechish uchun masala-m ashqlar va
topshiriqlar............................................................. ................................................................. 63
M ustaqil yechish uchun test savollari.................................................................................68
O 'sim liklar ekologiyasiga oid m asala v a m ashqlar.......................................................... 72
O 'sim liklar ekologiyasiga oid masala-m ashqlar v a topshiriqlar....................................74
M ustaqil yechish uchun testlar............................................................................................76
Foydalanilgan adabiyotlar...... .............................................................................................. 79
Q o g 'o z b ichim i 6 0 x 8 4 1/16. T im e s N e w R om an 
G a m itu ra sid a terildi.
O fs c t u su lid a o q q o g ’o z d a c h o p ctildi.
N ash riy o l b iso b ta b o g 'i 6 b .t, A dadi 5 0 0 B y u rtraa № 5 2
« JA H O N P R IN T » M C IU b o sm a x o n asid a c h o p etild i.
M an zil: T o sh k e n t sh a h a r C h ilo n z o r 3 0 -2 0 a
80