Fokus-guruh usuli

Tadqiqot natijalarini talqin qilish. Ko'p sonli oprolarning asosiy kamchiliklari-
boyqushlar, ularning natijalari bir xil so'rovlar doirasidan tashqarida baholanmaydi. Bunday
o'zini o'zi ta'minlash, ya'ni etarli triangulyatsiya etishmasligi o'z-o'zidan yopilishga olib keladi.
Mahsulot ishlab chiqaruvchilari odatda
fokus-guruhlarni amalga oshirishda iste'molchilardan eshitgan narsalar haqida juda hayron bo'lishsa - da, so'rovnomalar mualliflari
respondentlar o'zlari so'ragan savollar haqida nima deb o'ylayotganiga hayron bo'lishi mumkin [41]. Ko'pincha
respondentlar nima deb o'ylashlarini va miqdoriy so'rov natijalari haqida, ayniqsa, agar
ikkinchisi kutilmagan yoki paradoksal ko'rinadi.
Shunday qilib, miqdoriy va sifatli usullarni
bir-birini to'ldirish tadqiqotning barcha bosqichlarida katta foyda keltirishi mumkin. Sifatli so'rovlar
miqdoriy tadqiqotlar orqali tekshirilishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlash va shakllantirishga yordam
beradi. Bundan tashqari, ular rasmiylashtirilgan so'rovnomalarning xatolarini aniqlash va tuzatishga yordam
beradi. Nihoyat, tahlil bosqichida sifatli so'rovlar
tadqiqotning analitik jihatlarini rivojlantirishga qaratilgan tushuntirish va qo'shimcha ma'lumotlarni to'plash uchun xizmat qilishi mumkin.
Sifatli so'rovlar asosida tuzilgan tadqiqot hisobotlari odatda
ogohlantirish bilan boshlanadi:
"diqqat, bu ish faqat sifatli bo'lib o'tdi. Uning xulosalari
miqdoriy tadqiqotlar o'tkazmasdan ishonchli deb hisoblanmaydi". F. Reynolds va D. Jonson
bu amaliyotni tanqid qilmasdan, tavsiya qiladilar va miqdoriy tadqiqotlar bo'yicha hisobot
shu kabi ogohlantirish bilan boshlanadi. Respondentlar tez-tez so'raladigan savollarga qanday javob berishni tushunishmaydi,
ularga turli ma'nolarni kiritish kerakmi, ular halol yozishni maslahat berishadi:
"E'tibor, bu ish faqat miqdoriy sifatida amalga oshirildi. Topilmalar
fokus-guruhlar tomonidan tekshirilmasdan ishonchli deb hisoblanmaydi "[B8].

§ 3.5. Fokus-guruhlar va kontentni tahlil

qilish avvalgi bobda biz
guruh muhokamalarining stenografik yozuvlari matn majmuasining barcha kerakli belgilariga ega ekanligini va
shunga o'xshash kontentni tahlil qilish usuli bilan ishlashga mosligini bir oz boshqacha tarzda qayd etdik. Bunga quyidagi
fikrlarni qo'shing.

32

Kontent tahlillari, boshqa ko'plab usullar kabi, miqdoriy va sifatli

komponentlarga ega. Sifatli komponent kodlash toifalarining tegishli muammolarini topish bilan bog'liq
, va miqdoriy — matnda ularning paydo bo'lish chastotalarini hisoblash bilan bog'liq.
Faqatgina birinchi protsedura, ya'ni
o'rganilayotgan hodisalar yoki ularning belgilari ro'yxatini yaratish yoki to'ldirish uchun juda ko'p muammolar mavjud. Aslida, ma'lum
bir hodisaning matnlarida eslatib o'tish chastotasi hech qanday tarzda ularning chastotasi bilan aniqlanishi mumkin emas-
sti aslida. Masalan
, Morgan va Spenesh [95] tomonidan yurak xuruji uchun xavf omillarini o'rganishga qaratilgan tadqiqotlar ko'rib chiqilishi mumkin
. Tadqiqot yaqinda
yurak xurujiga uchragan va shifokor bo'lmagan respondentlardan tashkil topgan fokus-guruhlar usuli bilan amalga oshirildi. Mualliflarning fikriga ko'ra, eng ko'p
aytilgan sabablar stress, chekish, sedentary hayot tarzi edi.
Ushbu omillar eng muhim ekanligi haqidagi xulosa, agar o'rganilmagan bo'lsa, ishonchli ko'rinishi mumkin-
bu yurak
kasalliklarining oldini olish uchun butun dunyodagi shifokorlar tomonidan olib boriladigan tushuntirish va targ'ibot ishlarida asosiy omil
bo'lib xizmat qiladi. Agar bunday savol ibtidoiy jamiyatlar vakillari bilan muhokama qilingan bo'lsa, unda ular
yovuz ruhlarning intrigasining asosiy sabablari, sehrgarlik va boshqalar deb atashlari mumkin. Shu nuqtai nazardan
, savollar tug'iladi: respondentlarning bayonoti
ularning tajribasining haqiqiy refleksidir va jamiyatda mavjud bo'lgan stereotiplarni qanday takrorlash mumkin? Qattiq poyga-
ushbu komponentlarni ajratish oson emas va ehtimol bu mumkin emas. Shunga qaramay, ularning ikkalasi
ham javoblarda mavjudligi va ushbu misolda stereotiplarni eslatish chastotasi,
albatta, juda yuqori bo'lishi kerak, chunki kasallikning haqiqiy sabablarini aks ettirish juda
qiyin. Shu nuqtai nazardan, bunday tadqiqotlarning eng oqilona maqsadi
bizning nuqtai nazarimizdan eng tez-tez aytib o'tilgan emas, balki asosan yangi va,
ehtimol, juda kamdan-kam hollarda omillar deb ataladi.
Xulosa qilib aytganda, quyidagilarni aytishim kerak. Sifatli kontentni tahlil qilish, aslida,
fokus-guruhlarning natijalarini tahlil qilishning asosiy algoritmidir, garchi bu algoritm faqat kamdan-kam hollarda
bu atama deb ataladi. Yuqorida aytib o'tilganidek, miqdoriy kontentni tahlil
qilish kamdan-kam hollarda qo'llaniladi. Buning sabablari ko'p bo'lishi mumkin va ular tushunishni talab qiladi. Shunga qaramay
, murakkab tadqiqot texnikasining paydo bo'lishi ularni o'ylamasdan qo'llash xavfini keltirib chiqarishi kerakligini ta'kidlash kerak (bu
nafaqat kontentni tahlil qilish, balki miqdoriy so'rovlarga ham tegishli-
guruhlar uchun). Jahon tajribasi shuni ko'rsatmoqdaki,
natijadorlikni nazorat qilish qiyin bo'lgan ilmiy tadqiqotlar sohasida
ishning mazmunli tomoniga emas, balki muayyan texnikani qo'llashga asoslangan o'ylamasdan tadqiqotlarning tarqalishi jiddiy
xavf tug'diradi. Amaliy tadqiqotlar o'z qiyinchiliklari va muammolari bilan ajralib turadi, ammo
ular ichida o'ylamasdan olib borilgan tadqiqotlar xavfi kamroq, chunki potentsial
mijoz natijalarning to'lovga layoqatsizligini his qiladi va ular uchun pul to'lashni istamaydi.

§ 3.6. Fokus-guruhlar va proektiv texnika

yuqorida aytib o'tilganidek, proektiv texnika fokus-guruhlarni o'tkazishda juda
tez-tez ishlatiladigan usullar guruhidir va har ikkala texnikaning birlashishi darajasi
sezilarli darajada oshadi. "Projektor texnikasi" atamasi
tadqiqot usullari va protseduralarining keng doirasini qamrab oladi. Ushbu metodlar bir-biri bilan keng tarqalgan respondentga berilgan savollar yoki
vazifalar noaniq ma'noga ega, kutilmagan va tez-tez siz-
ular g'alati ko'rinadi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, diqqat-e'tibor texnikasi
respondent ularga qandaydir ma'no yoki izoh berishga majbur qilish uchun yaratilgan imtiyozlarga asoslanadi.
Shu sababli, prozektiv testlar
insoniy motivlar va nuqtai nazarlarni o'rganish yo'lida uchta asosiy to'siqni chetlab o'tadi: psixologik repressiya va repressiya, ratsional nazorat
va ijtimoiy ta'sirlarni nazorat qilish.
Quyidagi nazariy postulatlar proektiv texnikalardan foydalanishga asoslangan.
Ulardan birinchisi Freyd tomonidan shakllantirilgan psixologik determinizm tamoyilidir.
Ushbu printsipga ko'ra, ular qanchalik g'alati bo'lishidan qat'i nazar, ogohlantirishlarga bo'lgan har qanday reaktsiyalar
tasodifiy emas, balki dekodlash uchun psixologik sabablarga ega.
Freydga ko'tarilgan ikkinchi printsip, aslida
, tashqi dunyoga jiddiy ruhiy jarayonlarni belgilash moyilligi sifatida tushuniladigan prozektsiya tamoyilidir.-

33

hayqiriqlar shaxsdan kelib chiqqan deb tan olinmaydi. Uchinchi tamoyil juda muhim emas va

nazariy jihatdan ko'proq metodik hisoblanadi. Bu behisob fikrlarni ifoda etishni osonlashtirishda hayolning rolini baholash bilan bog'liq
. Ob'ektiv vazifalarning haqiqiy bo'lmagan va hayoliy tabiati tufayli
ularga javoblar jiddiy hisoblanmaydi va shuning
uchun nazoratga kamroq ta'sir ko'rsatadi. Ko'pincha diqqat testlariga javob beradigan hazil va hazillar
bu foydali rastormazhivayuschimi hodisalar bilan bog'liq deb hisoblanadi va rag'batlantirilishi kerak.
Dastlab, prozektsiya hodisasi va unga asoslangan aqliy jarayonlarni o'rganish usullari
mazlum his-tuyg'ular to'sig'idan o'tish usullari sifatida baholandi. Keyinchalik, prozektsiya hodisasi
bostirilmagan ehtiyojlar va motivlarga nisbatan aniqlandi. Shunday
qilib, ochlikni boshdan kechirayotgan odamlar
ularga taqdim etilgan noaniq yoki noaniq rasmlarda ko'proq oziq-ovqat tasvirlarini ajratib ko'rsatdilar. Xuddi shunday, haqiqiy
motivlar va his-tuyg'ular, albatta, bostirilgan emas, balki ijtimoiy nazorat bilan cheklangan, shuningdek
, jiddiy va hayoliy tanqidiy testlarda o'zini namoyon qiladi.
Rorschach testi, Rosentzweig testi va boshqalar kabi eng mashhur proektiv metodlar
barcha psixologiya darsliklarida tasvirlangan. Standart shaklda ushbu testlar
marketing tadqiqotlarida qo'llanilmaydi, chunki bunday tadqiqotlarning maqsadi
shaxsiy parametrlarni aniqlash emas, balki muayyan mavzuga nisbatan munosabatni aniqlashdir. Shu nuqtai nazardan
, fokus-guruhlarda keng qo'llaniladigan proektiv usullar muayyan
modifikatsiya va soddalashtirildi, ammo ularning asosiy maqsadlari va xususiyatlarini saqlab qoldi.

Keling, maxsus manbalarga batafsil ma'lumot berish uchun eng keng tarqalgan proektiv usullarni tasvirlaylik.