Fizikaviy elektronika

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

KIRISH 

Bir  qator  jarayonlar  qattiq  jism  sirtidan  musbat  va  manfiy  ionlarni  yoki 

neytral  zarrachalarning  desorbsiyalanishiga  olib  keladi.  Umumiy  holda  bu 

jarayonlarni shartli ravishda ikki guruhga bo’lish mumkin: 

1.  Qattiq jism sirtidan ionlarning issiqlik jixatdan muvozanatli emissiyasi; 

2.  Qattiq jism sirtidan ionlarning nurlanishi yoki zarrachalar oqimi kelib tushishi 

natijasida muvozanatli bo’lmagan desorbsiyalanishi, yani emissiyasi; 

Birinchi  guruh  jarayonlarida  zarrachalarning  qattiq  jism  sirtida  o’rtacha 

yashash vaqtlari yetarlicha katta va shu sababli bu davr ichida qattiq jism sirti bilan 

issiqlik  muvozanati  o’rnatiladi  va  issiqlik  orqali  uyg’otilishi  natijasida 

zarrachalarning 

qattiq 

jism 

sirtidan 

bug’lanishi 

yuzaga 

keladi. 

Desorbsiyalanayotgan  zarrachalarning  energiya  bo’yicha  taqsimoti  Maksvell-

Boltsman qonuniga bo’ysunadi va temperaturalari emitter temperaturasiga bog’liq 

bo’ladi. 

Ikkinchi  guruh  emissiyasi  chog’ida  zarrachalarning  energiya  bo’yicha 

taqsimoti 

Maksvell-Boltsman 

qonuniga 

bo’ysunmaydi 

va 

birlamchi 

zarrachalarning qattiq jism bilan o’zaro ta’siri qonuniyatlari orqali aniqlanadi. 

Bu  barcha  jarayonlarda  zarrachalarning  sirtdan  chiqib  ketish  chog’ida 

dastlab yagona bo’lgan zarracha qattiq jism kvantomexanik sistema ikkita mustaqil 

va  bir-biriga  bog’liq  bo’lmagan  sistemachalarga  –  zarracha  va  qattiq  jism 

sistemalariga bo’linadi. 

Zarrachalarning  qattiq  jism  sirtidan  termik  muvozanatli  ion  tarzida 

desorbsiyalanish  jarayoniga  sirtiy  ionlashish  hodisasi  deyiladi.  Sirtiy  ionlashish 

hodisasi muvozanatli termik desorbsiyalanishga kiradi. 

Bu  hodisa  faqatgina  atomli  yoki  ko’p  atomli  ionlarni  olishning  samarali  va 

sodda  usullaridan  biri  bo’lib  qolmasdan,  uning  yordamida  sirtga  tushayotgan 

---

 

zarrachalar,  sirtning  termoemission  va  adsorbsion  xususiyatlarinigina  o’rganish 

emas, balki sirtning katalitik xususiyatlarini ham o’rganish mumkin. 

Sirtdan  chiqayotgan  zarrachalarning  zaryad  holati  sirtiy  ionlashish  darajasi 

va sirtiy ionlashish koefitsienti kabi kattaliklar bilan xarakterlanadi. Bu kattaliklar 

sirtga  tushayotgan  zarrachalarning  ionlashish  potensiali,  sirtdan  elektronlarning 

chiqish ishi, sirt harorati va sirtga qo’yilgan elektr maydoniga bog’liq bo’ladi. 

Mazkur  bitiruv  malakaviy  ish  bo’sag’a  temperaturalari  sharoitida  sirtiy 

ionlashish hodisasini o’rganishga bag’ishlangan bo’lib, unda volfram monokristali 

sirtidan  bug’lanayotgan  Cs  ionlari  bug’lanishi  izotermalari  sirtiy  ionlashishning 

nostatsionar  usullaridan  biri  zarrachalar  oqimini  boshqarish    usuli  yordamida 

o'rganiladi.