19
Solay etip, 1lk orayında barlıq táreplerge tegis nurlanatuģın 1 kd kúshli derek
jaylasqan hám radiusı 1 m boģan shar betinde payda etilgen jaqtılandırıw.
Jaqtırtqıshlıq tap jaqtılandırıw sıyaqlı lm/ ólshem birliginde ańlatıladı.
Biraq
bul jerde bul ólshem birlik alınıp atırģan jaqtılıq aģımına emes, bálkim shıģarılıp
atırģan jaqtılıq aģımına tiyisli.[9]
Jarqınlıq ólshem birligi sipatında, betke perpendekulyar baģıtta hár bir kvadrat
metrden 1kd jaqtılıq kúshi beretuģın bettiń jarqınlıģı alınadı. Solay etip jarqınlıq
ólshem birligi 1 kvadrat metrdegi kandellaģa aytıladı. ólshem birliginene tısqarı
ilimiy ádebiyatlarda tómendegi ólshem birlikler isletiledi:
Atı
Belgileniwi
teń bolģan mánisi
Nit
nt
1
Stilb
sb
10
4
Apostilb
asb
1/π
Lambert
lb
10
4
/π
Nit joqarda kórinip turģanında
kd/
dıń basqasha atı. Stilib hár bir santimetr
kvadrattan 1 kd jaqtılıq kúshin beretuģın bettiń jarqınlıģına sáykes keledi.
Apostilb hám lambert ólshem birlikleri fizikalıq tárepten
bette belgili bir
jaqtılandırıw payda etilgen ideal derektiń jarqınlıģın beredi.
Betke túsken tolıq jaqtılıq aģımın barlıq baģıtlar boyınsha bir tegis shashıratıp
beretuģın bet ideal shashıratıwshı bet delınedi.Onıń baģıtı baģıtqa baylanıslı emes
(Lambert nızamı orınlanadı). Ideal shashıratıwshınıń bul jaqtılandırılıwı 1 lyukske
jetse, ol óz betine tusip atırģan putkil jaqtılıq aģımı hár bir metr kvadrattan 1lyuks
jaqtılıq aģımın shashıratadı. Solay etip S=πB qatnas tiykarında shashıratıwshı
jarqınlıqqa iye . Demek 1 apostilb = 0,318 kd/ m
2
bolıp, betinde 1lyuks jaqtılandırıw
payda etken ideal shashıratıwshınıń jarqınlıģı. Lambert dep atalıwshı ólshem birlik,
betinde jaqtılandırıw payda etken
ideal shashıratıwshınıń jarqınlıģın bildiredi.
Jaqtılıq shıģarıwshı hár qıylı deneler jarqınlıģı bir birinen júdá kóp parıq
etedi.3,2-tablica bul hár qıylılıq kórsetilgen. Intensivligi tap jarqınlıqtikindey
bolģan
penen ańlatıladı.
20
Lyumende ańlatılatuģın belgili jaqtılıq aģımı beretuģın etanolģa iye bolģan
jaģdayda bul jaqtılıq aģımın vatt esabında anıqlaw, jaqtılıq hám energetikalıq
ólshem birlikler arasındaģı qatnastı tabıwģa bolatuģın edi. Biraq sonı itibarģa alıw
kerek, kózdiń hár qıylı tolqın uzınlıģına salıstırģanda sezgirligi hár qıylı boģanlıģı
sebebinen salıstırıw usılında járdeminde qollanılģan etanaoldıń tek únemliligin
xarakterlew múmkin hám kózdiń energetik sezgirligi haqqında hesh nárse aytıp
bolmaydı.
Jaqtılıq shıģarıwshı hár qıylı deneler jarqınlıģı
Derek
Jarqınlıq, kd/
Túngi aysız aspan
Shama menen 1·
Neonlı lampa
1·
Atmosfera arqalı kórinetuģın tolı ay
2,5·
Ápiwayı sterin sham jalını
5·
Kúndizgi ashıq aspan
1,5·
Gaz razryadlı lamp
5·
Ápiwayı lampanıń metal sımı
1,5-2·
Ishine gaz toltırılģan ápiwayı lampanıń sferalı
5·
Ápiwayı kómir doģasınıń krateri
1,5·
Quyash
1,5·
Júdá joqarı basımlı kapilyar sınap doģası
4·
Júdá joqarı basımlısferalıq sınap doģası
1,2·
Implusı
stroboskopik lampa
1·
2-tabilca
Sonıń ushın 1lyumen jaqtılıq aģımındaģı júzege keletuģın jaqtılıq sezgisin
payda etiw ushın zárúr bolģan quwatlılıq vatta anıqlaytuģın ótkeriw kobiytiwshisi
tolqın uzınlıqlarınıń kóz sezgirligi maksimumına sáykes keliwshi kishi intervalda
λ= 555 nm de ólshenedi.
A =0,00160 Vt/lm
Bul A faktor jaqtılıqtıń mexanikalıq ekvivalenti delinedi.
21
Bul shamanı ólshew qıyın bolģanlıģı hám baqlawshı baqlaģan nátiyjelerdiń
ortashasın alıw zárurligi sebepli A nı tabıw anıqlıģı 2 ki 3٪ ten aspaydı.
Qolay
bolıwı ushın biz barlıq jaqtılıq hám energetikalıq shamaların 3,3- tablicada
salıstıramız
Jaqtılıq hám energetikalıq ólshem
birlikler
Ólshem
Belgileniwi
Jaqtılıqa tiyisli ólshem
Simbılı
Energetikalıq
birlikler
birlikler
ólshem birlikler
Jaqtılıq
Φ
Lyumen
lm
Vatt
aģımı
Jaqtılıq
I
Kandela
kd
Vatt/steradian
kúshi
Jarqınlıģı
B
Kandela/
kd/
Vatt/(steradian·
)
Jaqtırtqıshlı
S
Lyumen/
lm/
Vatt/
q
Jaqtılandırı
E
Lyuks
lk
Vatt/
w
3-tablica
Fotometryalıq tusinikler hám tiyisli ólshemler ushın ólshem birlik sıpatında
qabıl etilgen shamalar kópligi jaqtılıqtıń asbap hám duzilislerinde kórsetetuģın
kórinisin xarakterlew imkanyatın beredi.[10]
Do'stlaringiz bilan baham: 
