Energiyasi nazorati va hisobining avtomatlashtirilgan tizimlari

Korxonaning  energiya  iste’moli  darajasi  ikki  komponentdan 
iborat:  asosiy  va  tashkiliy-texnik
  -  Asosiy  komponent  o‘rnatilgan 
texnologik  uskunaning  energiya  zichligi  bilan  belgilanadi.  Tashkiliy-texnik 
komponent  (TTK)  ishlab  chiqarish  va  shaxsiy  qiziqish  va  ehtiyojlar  asosida 
korxona  xodimlari  tomonidan  o‘rnatiladigan  uskunalarning  operatsion 
usullari bilan belgilanadi. 
 
 

---

199 
 
TESTLAR 
№ 
Тest 
topshirigʻi 
Тest javobi 
Muqobil 
javob 
Muqobil 
javob 
Muqobil 
javob 
1 
ENHAT ning nechta 
pogʻonasi mavjud? 
* 4 
5 
6 
7 
2 
To‘g‘ri simli aloqali 
ENHAT da liniyaning 
uzunligi necha 
metrgacha bo‘ladi?  
* 1200 
2000 
2500 
3000 
3 
To‘g‘ri simli aloqali 
ENHAT da 
nechtagacha 
hisoblagichni bitta 
guruhga birlashtirish 
mumkin? 
* 32 
40 
48 
55 
4 
Oʻzbekiston hududida 
3 fazali oʻzgaruvchan 
tok chastotasi necha 
Gs? 
* 50 Gs 
60 Gs 
25 Gs 
40 Gs 
5 
Elektr tarmoqlarining 
nominal kuchlanishlari 
berilgan qatorni 
koʻrsating(kV)? 
* 0,22; 0,38; 
0,66; 6; 10; 35; 
110; 220; 500; 
750. 
0,22; 0,33; 0,6; 
6; 15; 37; 110; 
250; 450; 700. 
0,22; 0,38; 
0,66; 6; 18; 40; 
140; 220; 520; 
720. 
0,2; 0,8; 0,96; 
6; 11; 45; 
180; 270; 
575; 790. 
6 
Elektr energiya ishlab 
chiqaruvchi korxona? 
* Elektr 
stansiya 
Podstansiya 
Elektr dvigatel 
Tuman elektr 
tarmoqlari 
7 
Tok kuchining oʻlchov 
birligi? 
* A, kA 
V, kV 
Vt, kVt 
VA, kVA 
8 
Kuchlanishni oʻlchov 
birligi? 
* V, kV 
A, kA 
Vt, kVt 
VA, kVA 
9 
Elektr energiya ishlab 
chiqaruvchi elektr 
qurilma nomi? 
* Generator 
Dvigatel 
Nasos 
Transformator 
10 
Elektr energiya 
parametrlarini 
oʻzgartiruvchi va 
taqsimlovchi elektr 
qurilma nomi? 
* 
Transformator  
Nasos  
Dvigatel 
Generator 
11 
Vaqt birligi ichida 
tebranishlar soni? 
* Chastota 
Davr 
Tok kuchi 
Quvvat 

---

200 
 
12 
Oʻzgaruvchan tok 
chastotasining oʻlchov 
birligi nima? 
* Gers 
Amper 
Volt 
Joul 
13 
O‘zbekiston 
energetika tizimida 
ENHAT ikki o‘zaro 
bog‘langan nechta 
tarmoqlarga ega? 
* 2 
3 
4 
5 
14 
Zaryadlangan 
zarralarning tartibli 
harakati nima deyiladi? 
* elektr toki 
kuchlanish 
chastota 
tezlik 
15 
Ishlab chiqarilgan 
elektr energiya 
haqidagi ma’lumot 
qaysi ENHAT da 
amalga oshiriladi? 
Elektr 
stansiyalar 
pog‘onasida 
ENHAT 
Magistral elektr 
tarmoqlari 
pog‘onasida 
ENHAT 
Korxonalar 
elektr tarmoqlari 
pog‘onasida 
ENHAT 
Tuman elektr 
tarmoqlari 
pog‘onasida 
ENHAT 
16 
AIJ…. nima? 
Avtomatlashtiri
lgan ish joyi 
Axborot ishlari 
jamlanmasi 
Asosiy ishchi 
jamoa 
Avtomatik 
ilmiy 
jamlanma 
17 
Aktiv quvvatning 
oʻlchov birligi? 
* Vt, kVt 
VAr, kVAr 
VA, kVA 
A, kA 
18 
Reaktiv quvvatning 
oʻlchov birligi? 
* VAr, kVAr  
Vt, kVt 
VA, kVA 
V, kV 
19 
Toʻla quvvatning 
oʻlchov birligi? 
* VA, kVA 
VAr, kVAr 
V, kV 
A, kA 
20 
TT  va  TN  lar  qanday 
qurilma? 
* o‘lchov 
transformatorl
ari 
hisoblagichlar 
kuch 
transformatorla
ri 
rubilnik 
21 
TT va TN lar nima 
maqsadda ishlatiladi? 
* 
o‘lchashlarda 
zanjirni 
ajratishga 
kuchlanishni 
pasaytirishga 
zanjirlarni 
qo‘shishda 
22 
ENHAT da birlamchi 
o‘lchash asboblari 
pog‘onasi nechinchi 
pog‘ona hisoblanadi? 
* 1 
2 
3 
4 

---

201 
 
23 
ENHAT da 
ma’lumotlarni yig‘ish 
va tarqatish 
qurilmalari(MYTQ) 
joylashgan pog‘onasi 
nechinchi pog‘ona 
hisoblanadi? 
* 2 
3 
4 
5 
24 
ENHAT da 1-daraja 
ma’lumotlarini 
yig‘ish va ishlov 
berish markazi 
joylashgan pog‘onasi 
nechinchi pog‘ona 
hisoblanadi? 
* 3 
4 
5 
6 
25 
ENHAT da 2-daraja 
ma’lumotlarini 
yig‘ish va ishlov 
berish markazi 
joylashgan pog‘onasi 
nechinchi pog‘ona 
hisoblanadi? 
* 4 
5 
6 
7 
26 
Elektr energiyasining 
oʻlchov birligi nima? 
* kVt∙soat 
Gers 
Volt 
kVA 
27 
ENHAT ning DTi 
nechta tizimdan 
iborat?  
* 5 
6 
7 
8 
28 
ENHAT da elektr 
energiya va quvvat 
hisoblagichlarining 
qanday turlari mavjud? 
* raqamli, 
interfeysli yoki 
impuls chiqishli 
multipleksorlar, 
telesummatorlar 
modemlar, 
radiomodemlar, 
GSM, GPRS, 
radiokanallar 
29 
ENHAT bu…? 
* Nazorat-
o‘lchov 
qurilmalari, 
aloqa 
kommunikatsiy
alari, EHM va 
dasturiy 
ta’minotdan 
tashkil topgan 
vositalar 
majmuidir 
Elektr energiyasi 
bozori subyektlari 
bilan ma’lumotlar 
almashinuvini 
avtomatlashtirish 
elektrenergiyasi
ni hisobga 
olishning 
ishonchliligini 
va tezkorligini 
oshirishga 
erishish 
iste’molchilar 
o‘rtasida 
energiya va 
quvvat 
taqsimlanishini
ng turli 
boshqarish 
sxemalarini 
ishlatish 
30 
Vazifasi bo‘yicha 
sanoat korxonalarining 
ENHAT lari qanday 
bo‘linadi? 
* Tijorat va 
texnik asosda 
hisobga olish 
tizimlari 
Ilmiy va 
an’anaviy asosda 
hisobga olish 
tizimlari 
Qonuniy va 
ma’naviy asosda 
hisobga olish 
tizimlari 
Ilmiy va 
tarixiy asosda 
hisobga olish 
tizimlari 

---

202 
 
31 
Iste’mol qilingan elektr 
energiyaga to‘lovni 
amalga oshirish uchun 
foydalaniladigan 
hamda energiyani 
hisobga olish tizimi 
qanday nomlanadi? 
* Tijorat asosda 
hisobga olish 
tizimi 
Texnik asosda 
hisobga olish 
tizimi 
Ilmiy asosda 
hisobga olish 
tizimi 
Tarixiy asosda 
hisobga olish 
tizimi 
32 
Korxona ichida uning 
bo‘limlari va 
ob’yektlarida 
texnologik 
jarayonlarini nazorat 
qilish uchun hisobga 
olish tizimi qanday 
nomlanadi? 
* Texnik 
asosda hisobga 
olish tizimi 
Ilmiy asosda 
hisobga olish 
tizimi 
Tarixiy asosda 
hisobga olish 
tizimi 
Tijorat asosda 
hisobga olish 
tizimi 
33 
ENHAT da 
axborotlarni qayta 
ishlash va uzatish 
oralig‘i  
operativ holatda qancha 
vaqtni tashkil qilishi 
kerak? 
* 10 sekunddan 
ortiq bo‘lmagan 
20 sekunddan 
ortiq bo‘lmagan 
30 sekunddan 
ortiq bo‘lmagan 
40 sekunddan 
ortiq 
bo‘lmagan 
34 
Yillik elektr energiya 
qanday topiladi(W
y
)? 
* W
y
=P
y
∙T
y
 
W
y
=I
y
∙U
y
 
W
y
=P
n
∙K
t
 
W
y
=Q
y
∙U
n
 
35 
ENHAT da 
axborotlarni qayta 
ishlash va uzatish 
oralig‘i  
tijorat holatida qancha 
vaqtni tashkil qilishi 
kerak? 
* 30 minut 
40 minut 
50 minut 
60 minut 
36 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
nechta tuzilmasi 
mavjud? 
* 4 
5 
6 
7 
37 
Quvvat koeffitsiyenti 
qanday belgilanadi? 
* cosφ 
sinφ 
tgφ 
ctgφ 
38 
Reaktiv quvvat 
koeffitsiyenti qanday 
belgilanadi? 
* tgφ  
sinφ 
cosφ 
ctgφ 
39 
Quvvat koeffitsiyenti 
cosφ qanday topiladi? 
* P/S 
Q/S 
Q/P 
P/Q 
40 
Reaktiv quvvat 
koeffitsiyenti tgφ 
qanday topiladi? 
* Q/P 
Q/S 
P/S 
P/Q 

---

203 
 
41 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
birinchi tuzilmasi 
nimalardan tashkil 
topgan? 
* barcha issiqlik 
va 
gidroelektrostan
siyalardan 
barcha 110-220-
500 kV 
kuchlanishdagi 
elektr tarmoqlari 
va 
nimstansiyalardan 
barcha 6-10-35 
kV 
kuchlanishli 
elektr 
tarmoqlari va 
elektr 
nimstansiyalari
dan 
TET liniyalari 
va 6-10 kVli 
TP hamda 0,38 
kV li elektr 
tarmoqlaridan 
42 
Reaktiv quvvat 
manbalari…? 
* Kondensator 
batareyasi, 
Sinxron 
kompensator 
Generator, 
dvigatel 
Transformator, 
kabel liniyasi 
Asinxron 
motor, nasos 
43 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
ikkinchi tuzilmasi 
nimalardan tashkil 
topgan? 
* barcha 110-
220-500 kV 
kuchlanishdagi 
elektr 
tarmoqlari va 
nimstansiyalard
an 
barcha issiqlik va 
gidroelektrostansi
yalardan  
barcha 6-10-35 
kV 
kuchlanishli 
elektr 
tarmoqlari va 
elektr 
nimstansiyalari
dan 
TET liniyalari 
va 6-10 kVli 
TP hamda 0,38 
kV li elektr 
tarmoqlaridan 
44 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
uchinchi tuzilmasi 
nimalardan tashkil 
topgan? 
* barcha 6-10-
35 kV 
kuchlanishli 
elektr 
tarmoqlari va 
elektr 
nimstansiyalarid
an 
barcha 110-220-
500 kV 
kuchlanishdagi 
elektr tarmoqlari 
va 
nimstansiyalardan 
barcha issiqlik 
va 
gidroelektrosta
nsiyalardan 
TET 
liniyalari va 
6-10 kVli TP 
hamda 0,38 
kV li elektr 
tarmoqlaridan 
45 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
to‘rtinchi tuzilmasi 
nimalardan tashkil 
topgan? 
* TET liniyalari 
va 6-10 kVli TP 
hamda 0,38 kV 
li elektr 
tarmoqlaridan 
barcha 6-10-35 
kV kuchlanishli 
elektr tarmoqlari 
va elektr 
nimstansiyalarida
n 
barcha 110-
220-500 kV 
kuchlanishdagi 
elektr 
tarmoqlari va 
nimstansiyalar
dan 
barcha 
issiqlik va 
gidroelektrost
ansiyalardan 
46 
 
“Energiyadan ratsional 
foydalanish to‘g‘risida” 
gi qonun qaachon 
qabul qilingan? 
* 1997-yil 
1998-yil 
1999-yil 
2000-yil 
47 
Elektr tarmoqlarida 
aktiv quvvat isrofi 
qanday topiladi? 
* ∆P=(P
2
+Q
2
)∙R/U
2
 
∆P=(P∙R+QX)/U
 
∆P=(P+Q)/U
 
∆P=(P+Q)∙R/I
2
 
48 
Elektr tarmoqlarida 
reaktiv quvvat isrofi 
qanday topiladi? 
* ∆Q=(P
2
+Q
2
)∙X/U
2
 
∆Q=(P∙R+QX)/U
 
∆Q=(P+Q)/U
2
 
∆Q=(P+Q)∙R/I
2
 
49 
Elektr tarmoqlarida 
kuchlanish isrofi 
qanday topiladi? 
* ∆U=(P∙R+Q∙X)/U 
∆U=(P+Q)/U
 
∆U=(P+Q)/I
 
∆U=(P∙U+Q∙U)/I
2
 

---

204 
 
50 
 
“Elektr energetika 
to‘g‘isida”gi qonun 
qachon qabul qilingan? 
* 2009-yil 
2010-yil 
2011-yil 
2012-yil 
51 
Energiya tizimlarida 
sutka davomida elektr 
energiya iste’mol 
rejimi nechta?  
* 3 
4 
5 
6 
52 
“Zamonaviy iqtisodiy 
sharoitlarda 
“O‘zbekenergo” AJ da 
elektr energiyasini 
tijorat asosida hisobga 
olishning 
avtomatlashtirilgan 
tizimini yaratish 
Konsepsiyasi” qachon 
ishlab chiqilgan? 
* 2002-yil 
2003-yil 
2004-yil 
2005-yil 
53 
Avtomatlashtirilgan 
tizimi(AT)ni yaratish 
davrlari nechta? 
* 8 
9 
10 
11 
54 
Elektromagnit 
induksiya hodisasiga 
asosan ishlovchi, 
o‘zgaruvchan tok 
kuchlanishini 
o‘zgartiruvchi 
elektromagnit statik 
qurilma…? 
* Transformator 
Dvigatel 
Kompensator 
Generator 
55 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
nechinchi tuzilmasi 
barcha issiqlik va 
gidroelektrostansiyalar
dan iborat ? 
* birinchi 
tuzilma 
ikkinchi tuzilma  uchinchi tuzilma 
to‘rtinchi 
tuzilma 
56 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
nechinchi tuzilmasi 
barcha 110-220-500 
kV kuchlanishdagi 
elektr tarmoqlari va 
nimstansiyalardan 
tashkil topgan ? 
* ikkinchi 
tuzilma 
to‘rtinchi tuzilma  birinchi tuzilma 
uchinchi 
tuzilma 

---

205 
 
57 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
nechinchi tuzilmasi 
barcha 6-10-35 kV 
kuchlanishli elektr 
tarmoqlari va elektr 
nimstansiyalaridan 
tashkil topgan ? 
* uchinchi 
tuzilma 
ikkinchi tuzilma  to‘rtinchi tuzilma birinchi tuzilma 
58 
Quyidagi ifoda nimani 
ifodalaydi?  
U
1
/U
2
=I
2
/I
1
=W
1
/W
2 
= ? 
* 
Transformatorni
ng 
transformatsiya 
koeffitsiyenti 
Yuklanish 
koeffitsiyenti 
Maksimumlar 
koeffitsiyenti 
Yuklama 
zichligi 
59 
Ochiq havoda 
joylashgan izolyatorlar 
va armaturalar 
yordamida 
tayanchlarga 
mahkamlangan simlar 
orqali elektr energiyani 
uzatish qurilmalari…? 
* Havo elektr 
uzatuv liniyasi 
Kabel liniyasi 
Elektr motorlar 
Generatorlar 
60 
Germetik qobiqqa 
joylashgan, ustiga, 
kerak bo‘lganida 
himoya qoplamasi 
qo‘yilgan bir yoki bir 
necha izolyatsiya 
qilingan tok 
o‘tkazuvchi sim 
tomirlarining 
yig‘indisi…? 
* Kabel 
Mufta 
Izolyatsiya 
Tayanch 
61 
Kabellar nechta turga 
bo‘linadi? 
* 2 
3 
4 
5 
62 
Nazorat kabellarining 
vazifasi? 
* Elektr 
signallarini 
uzatish, o‘lchash 
va boshqarish 
Elektr energiya 
uzatish 
Tok kuchini 
o‘lchash 
Kuchlanishni 
o‘lchash 
63 
0,4 kV li kabel 
liniyalarida kuchlanish 
yo‘qotilishining ruxsat 
etilgan qiymati?  
* ±5 % 
±10 % 
±15 % 
±20 % 
64 
Chastotaning haqiqiy 
qiymatining uning 
nominal qiymatidan 
farqi nima deyiladi? 
* Chastota 
og‘ishi 
Chastota 
tebranishi 
Chastota 
yo‘qotilishi 
Chastota birligi 

---

206 
 
65 
Davlat standarti 
bo‘yicha normal 
rejimda chastotaning 
og‘ishi nominal 
qiymatdan farqi qanday 
bo‘lishi kerak? 
* -0,1 Gs dan  
+0,1 Gs gacha 
-0,5 Gs dan  
+0,5 Gs gacha 
-1 Gs dan  
+1 Gs gacha 
-1,5 Gs dan 
+1,5 Gs gacha 
66 
Kuchlanish 
nosimmetriyalik 
koeffitsienti qanday 
miqdordan oshmasligi 
kerak? 
* 2% dan 
5% dan 
10% dan 
15% dan 
67 
Sanoat korxonalardagi 
reaktiv quvvatning 
asosiy 
iste’molchilaridan 
transformatorlar necha 
foizni tashkil etadi? 
* 20÷25% 
30÷35% 
40÷45% 
50÷60% 
68 
Transformator deb 
qanday apparatga 
aytiladi? 
* O‘zgaruvchan 
tok 
kuchlanishini 
o‘zgartirib 
beradigan 
elektromagnit 
statik apparati 
O‘zgarmas tok 
quvvatini 
o‘zgartirib 
beradigan apparat 
O‘zgarmas tok 
chastotasini 
kuchaytirib 
beradigan statik 
apparat 
O‘zgaruvchan 
tok quvvatini 
kuchaytirib 
beradigan 
statik apparat 
69 
Qayday transformator 
kuchaytiruvchi 
transformator deyiladi?  
* ikkilamchi 
kuchlanish 
birlamchi 
kuchlanishga 
nisbatan katta 
bo‘lgan 
transformsator 
ikkilamchi 
kuchlanish 
birlamchi 
kuchlanishga 
nisbatan kichik 
bo‘lgan 
transformsator 
ikkilamchi tok 
birlamchi 
tokdan kichik 
bo‘lgan 
transformsator 
ikkilamchi 
kuchlanish  
birlamchi 
kuchlanishga 
teng bo‘lgan 
transformsator 
70 
ENHAT dasturiy 
ta’minoti(DT) qanday 
tizimlardan tashkil 
topgan? 
* tizimiy, 
funksional va 
texnologik 
texnik, funksional 
va tijorat 
tizimiy, ilmiy va 
tijorat 
tijorat, 
funksional va 
tizimiy 
71 
ENHAT ning butun 
respublika bo‘yicha 
nechinchi tuzilmasi 
TET liniyalari va 6-10 
kVli TP hamda 0,38 
kV li elektr 
tarmoqlaridan tashkil 
topgan ? 
* to‘rtinchi 
tuzilma  
ikkinchi tuzilma  uchinchi tuzilma birinchi tuzilma 

---

207 
 
72 
Elektr energiya 
hisoblagichlari yuqori 
kuchlanish tarmoqlarga 
nimalar orqali ulanadi? 
* O‘lchov 
transformatorlar 
Kuch 
transformatorlar 
Payvandlash 
transformatorlar 
Avtotransform
atorlar 
73 
CTK3-10AN9R.t 
turidagi hisoblagichda 
3 raqami nimani 
ifodalaydi? 
* Fazalar soni  Chulg‘amlar soni 
Qutblar soni 
Aylanishlar 
soni 
74 
Tok transformatorlari 
qanday asbob singari 
va qanday ulanadi? 
* Ampermetr 
singari ketma-
ket ulanadi 
Voltmetr singari 
parallel ulanadi 
Vattmetr singari 
kema-ket 
ulanadi 
Hisoblagich 
singari parallel 
ulanadi 
75 
Kuchlanish 
transformatori uchun 
qanday shart bajariladi? 
W-chulg‘am o‘ramlari 
soni. 
* W
1
> W
2
 
U
1
< U
2
 
I
1
= I
2
 
W
1
= W
2
 
76 
ENHAT da qaysi 
dastur yordamida 
ma’lumotlarni yig‘ish 
va ularni qayta 
ishlashni o‘rganish 
mumkin? 
* ALTAIR JR 
MC 
MICROSOFT 
PASKAL 
DELPHI 
77 
Sutkaning vaqt 
zonalari qanday 
ranglar bilan belgilab 
ajratilgan? 
Ko‘k, yashil, 
qizil 
Oq, qora 
Ko‘k, oq 
Qora, qizil, 
sariq 
78 
AO‘T….? 
* Axborot-
o‘lchov 
tizimlari 
Aniqlik o‘lchov 
tarmoqlari 
Asosiy o‘lchash 
tarixi 
Ayrim o‘lchov 
tuguni 
79 
AT da 
avtomatlashtirilgan 
tizimni yaratish tartibi 
va talablarini 
aniqlaydigan asosiy 
hujjat….? 
Texnik 
topshiriq 
Hisoblagich 
O‘lchov 
transformatorlari 
Axborot 
tizimlari 
80 
Tok transformatorlari 
nechta fazali 
hisoblanadi? 
* 1 
2 
3 
4 

---

208 
 
81 
Tok 
transformatorlarida 
nechta chulg‘am 
bo‘ladi? 
* 2 
3 
4 
5 
82 
Qaysi formuladan 
kuchlanishning chetga 
chiqishi aniqlanadi? 
*