Elektrolitik dissotsiatsiya qonuniyatlarini tushuntirish usullari

Mavzu tuzilishi tartibi.
Eng asosiy markaziy masala bu modda
haqida, bu holda modda-elektrolit tushuncha bo'ladi. Avval elektrolit va
elektrolitmaslar
farqlanadi,
keyingina
dissotsiatsiya
hodisasi
tushuntiriladi. elektrolitik dissotsiatsiya maxsulotlari tushuntirilgach
gidratlangan ionlar jarayoni kimyoviy ekanligi aytiladi. Yangi tushuncha
modda eriyotganida eriyotgan modda va erituvchi orasidagi yangi
tushunchalar
paydo
bo'ladi. Bu
hodisalar
bilib
olingach
elektrolitlarning suvdagi xossalari o'rganilishi mumkin. Shu material
asosida anorganik moddalar sinflari, xossalari tushunchalari o'rganiladi
va nazariy asoslanadi. Eritma ichidagi ion almashinish hamda
oksidlanish-qaytarilish misolida kimyoviy reaksiyalar tushuntiriladi.
Bunda uch muhim yo'nalish bildiriladi:
1) ionlar bog'lanishi yo'nalishidagi almashinish reaksiyasi boradi.
2) elektrolit tuzining suv bilan ta'siri
(gidroliz)
qaytar
reaksiyaning o'ziga xos yo'lidir.
3) oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari, eritmalarda boradi va tarkibi,
hamda ion zaryadlari o'zgarishiga olib keladi, bunda oksidlanish-
qaytarilish
tushunchasi bilan elektrolitik
dissotsiatsiyasi
orasida
bog'lanish o'rnatiladi.
Elektrolitik dissotsiatsiya qonunlari asosiy yo'nalishlarini o'rganish
natijasida hamma materiallar umumlashtiriladi.
Bu mavzuni o'tishda asosiy uslub bu muammoli yondoshishdir.
Asosiy masala elektrolitlarning xossalari,
ularning eritmada

---

parchalanishida hosil bo'lgan ionlar bilan bog'liqdir. Quyidagi
savollarni yechish kerak:
1) Nega elektrolitlar elektr tokini o'tqazadi, elektrolitmaslar o'tqazmaydi?
2) Nega ionli va qutbli birikmalar ionlarga dissotsiyalanadi, kovalentlilar
esa yo'q?
3) Dissotsiatsiyaga nima ta'sir etadi - erituvchi yoki elektr toki?
4) Atom va ion orasida farqmavjudmi?
Mavzu o'tishda demonstratsiya va laboratoriya eksperimentlarini
ham ko'rsatish kerak. O'qituvchi asosiy mehnati ikki yil davomida
molekulyar tenglamalar yozgan o'quvchilarni ionli tenglamada yozishga
o'rgatishdir. Shu vaqtda o'quvchilar "oksidlanish darajasi", "ion zaryadi",
"valentlik" terminlarini aralashtiradilar, aniq tushunchalarga ega emas,
dissotsiatsiya sabablarini notug'ri tushunishlari mumkin. Elektrolitik
dissotsiatsiyaning ma'nosini bildirishda kimyoviy bog'lar qonunlari
asosida tushuntirish kerak, elektrolit suvning polyar molekulalari bilan
ta'sirlanishi hamda elektr o'tqazuvchanlik - elektrolitlarning ionlarga
dissotsiatsiyalanishi hisobida ekanligini ham tushuntirish kerak.
O'quvchilarga tushunish jihatidan qiyin bo'lgan mavzu bu tuzlar
gidrolizidir. Chunki bu tushunchani yechishda ion almashinish reaksiyasi,
reaksiyalar qaytarligi, kimyoviy muvozanat va uni siljitish usullari,
elektrolitlar dissotsiatsiya darajasi hamda kuchli va kuchsiz elektrolitlarga
asoslanish kerak
Gidroliz bu nazariy tushunchadir. Bu mavzu "elektrolitik
dissotsiatsiya qonuni" boshlanib keyinchalik boshqa mavzularda, ayniqsa,
organik kimyo kursida ko'proq qaraladi. Bu mavzu ham ion reaksiyalar
asosida
bo'ladi, bu
mavzu
muammoli o'tqaziladi. O'quvchilar
fikricha tuzlar indikator rangini o'zgartirmaydi. Lekin o'qituvchi
karbonat natriy eritmasiga fenolftalein tomizganda ishqorga xos rang
paydo bo'ladi. Mana shuning o'zi muammoli savol berishga va uni
yechishga kirishiladi va quyidagi bosqichli tushuntirish beriladi:
1) tuz formulasi yoziladi va unga tegishli asos, kislota yoziladi
ularning kuchli va kuchsiz elektrolitligi ko'rsatiladi:
Ion almashtirish reaksiyasi
Tuzlar gidrolizi
Kuchli va kuchsiz
elektrolizlar
Qaytar reaksiyalar
Kimyoviy muvozanat

---

Na
2
CO
3
NaOH (kuchli)
H
2
CO
3
(kuchsiz)
2) tuzning dissotsiatsiya sxemasi keltiriladi
Na
2
CO
3
= 2 Na
+
+ CO
3 2-
3) suvning dissotsiatsiyasi nisbiy kvadrat qavsda yoziladi
{ H
2
O = H
+
+ OH
--
}
4) tuz ionlarning suvga nisbati qaraladi va suv bilan faqat kuchsiz
elektrolit ioni reaksiyaga kiradi degan xulosaga kelinadi:
CO
2-
+ HOH = H CO
3-
+ OH
-
Va shu tenglama orqali eritmada ishqorli muhit kelishi haqida
xulosaga kelinadi. Savollar qo'yiladi va bu hol faqat kuchsiz elektrolit
ioni hisobidan ekanligi yana bir marta isbotlanadi. Bu
muammo
yechilgach, yangi masala tuz to'la parchalanadimi degan savol tug'iladi.
Buni isbotlashda reaksiya muvozanatini siljitish nazaridan qaraladi.
Oxirida gidroliz bu tuz va suv orasidagi ion almashinish degan xulosaga
kelinadi.