Ekonometrika amaliy mashg‘ulot I. Habibullayev, A. Jumayev

4.2. Namunaviy misollar yechish 
 
1-misol. 
18  oylik  ma‘lumotlar  asosida  korxonaning  daromadi  (
y
,  mlrd. 
so‗m)ni  xomashyo  bahosi  (
x
1
,  mln.  so‗m/1  tonna)  va  mehnat 
unumdorligi 
(
x
2
, 
mahsulot 
birligi/bir 
ishchiga)ga 
bog‗liqligini 
ifodalovchi regressiya tenglamasi tuzilgan: 
 
Qoldiq  miqdorni  tahlil  qilganda  quyidagi  jadvalda  keltirilgan 
qiymatlardan foydalanilgan: 
 
4.1-jadval 
Oylar 
Y 
x
1 
x
2 
1 
210 
800 
300 
2 
720 
1000 
500 
3 
300 
1500 
600 
… 
… 
… 
… 

---

106 
 
 
 
Topshiriq: 
1. Birinchi uch oy uchun 
 larni hisoblang.
 
2. 
 kriteriysini hisoblang.
 
3. Olingan natijani 5%li ahamiyatlilik darajasi bilan baholang.
 
4. Tuzilgan tenglama prognoz uchun yaroqliligini aniqlang.
 
 
Yechish 
1.   ning qiymatini 
x
1 
va 
x
2
 larning haqiqiy qiymatlarini regressiya 
tenglamasiga qo‗yib topiladi: 
 
 
 
Qoldiq   quyidagi formula bo‗yicha hisoblanadi: 
 
Bundan, 
 
 
ning 
qiymatlari 
ning 
qiymatlarini bir oyga surilganiga teng. 
Hisoblashlar natijalarini quyidagi jadval ko‗rinishida yozamiz. 
 
Oylar 
 
 
 
 
 
 
1 
200 
10 
 
 
 
100 
2 
700 
20 
10 
10 
100 
400 
3 
350 
-50 
20 
-70 
4900 
2500 
… 
… 
… 
… 
… 
… 
… 
 
 
 
 
 
40000 
10500 
 
2. Darbin-Uotson kriteriysi quyidagi formula bo‗yicha hisoblanadi: 
 

---

107 
 
3. Olingan natijani 5%li ahamiyatlilik darajasi bilan baholash uchun 
d ning haqiqiy qiymatlarini Darbin-Uotson kriteriysi jadval ma‘lumotlari 
bilan  solishtiramiz.  n=18  oy  va 
m=
2  (omillar  soni)  bo‗lganda 
ning 
quyi  chegarasi  1,05ga  teng,  yuqori  chegarasi  esa  -1,53.  d  ning  haqiqiy 
qiymati  4ga  yaqin  bo‗lganligi  sababli  qoldiqda  avtokorrelyatsiyaning 
manfiy  qiymati  bilan  tavsiflanadi.  Avtokorrelyatsiyani  manfiylik 
qiymatini tekshirish uchun quyidagi kattalikni topamiz: 
4- d =4-3,81=0,19, 
ushbu 
kattalik 
dan 
ancha 
kichik. 
Bu 
esa 
qoldiqda 
avtokorrelyatsiya mavjudligini bildiradi. 
4.  Qoldiqda  avtokorrelyatsiya  mavjudligi  sababli  regressiya 
tenglamasini  prognozlash  uchun  qo‗llash  mumkin  emas.  Qoldiqdagi 
avtokorrelyatsiya  tenglamaga  qandaydir  muhim  omil  kiritilmaganligini 
yoki bog‗lanishning shakli noto‗g‗ri tanlanganligini bildiradi.