Ekologiya va suv resurslarini boshqarish kafedrasi

 
 
Suv resurslarini boshqarish turlari 
Suv resurslarini boshqarish zarurati quyidagi holatlar bilan belgilanadi: 
−
 
suv manbalari hosil boʻlish manbasiga va vaqt oʻzgarishi katta amplitudasiga qarab, 
vaqt oʻzgaruvchanligi; 
−
 
tabiiy  va  antropogen  omillar  ta’sirida  suv  resurslarining  ifloslanishi,  shoʻrlanishi, 
ifloslanishining koʻpayishi; 
−
 
suv  havzalarining  tabiatning  oʻziga  salbiy  ta’siriga  (suv  toshqini,  botqoqlanish  va 
boshqalar) qarshi kurashish;  
−
 
oʻz  vaqtida  suv  resurslari  miqdorini  oʻzgartirish  jadvalini  iqtisodiyot  tarmoqlari 
tomonidan  suv  iste’mol  qilish  jadvaliga  boʻysundirish,  ya’ni  moslashtirish  operativ 
taqsimlashni nazarda tutadi bunda iqtisodiyot sektori foydalanadigan suv kamaytiriladi 
yoki qoʻshimcha maqsadlarda suv beriladi. 
Menejmentning  maqsadi  -  suv  resurslari  mavjudligi  va  ularga  jamiyat,  tabiat 
tomonidan  hajm,  sifat  va  vaqt  jihatidan  ehtiyoji  oʻrtasidagi  doimiy  muvozanatga 
erishish. 
Suv resurslarini boshqarish ikki yoʻnalishda amalga oshiriladi:  
1)
 
suv resurslari miqdori; 
2)
 
suv resurslarining sifati. 
Suv  miqdorni  boshqarish  uchun  iste’mol  bilan  belgilangan  chegaralar  va 
oʻlchamlar  boʻyicha  oʻrtacha  hajmlarga  tayanish,  shuningdek,  har  qanday 

---

 
 
31
 
iste’molchining  xususiyatlarini oʻrganish, muayyan hodisaga boʻlgan ehtiyojni asoslash 
kerak. 
Suv sifatni boshqarishda  iste’molchilarning  talablarini hisobga olish  kerak  boʻlib: 
har  xil  iste’molchilar  bajarilishi  kerak  boʻlgan  ma’lum  sifat  talablarini  belgilash, 
masalan  suvga  maxsus  talab  me’yorlarni  qoʻyish  va  davlat  standart  talabiga  yetkazish 
nazarda tutiladi. 
 
Suv resurslari miqdori va sifatini boshqarishda oddiy va  murakkab boshqarishni 
farqlash lozim boʻladi. 
Oddiy  boshqaruv  deganda  suv  miqdori  va  sifati  jihatidan  inshootlardan 
foydalangan  holda  rejimga  mos  keladigan  boshqaruv  tushuniladi  (kanallar,  soylar  va 
boshqalar)  va  vaqtincha  qayta  taqsimlanmagan  texnik  vositalar  (nasoslar  va  quvurlar) 
orqali  iste’molchiga  yetkaziladi  yoki  shu  bilan  birga  suv  havzasining  ba’zi  foydali 
xususiyatlari orqali amalga oshiriladi. 
Kompleks(murakkab)  boshqaruv  deganda  iste’molchiga  suv  yetqazib  berishda 
suvni  tayyorlash  (miqdoriy  yoki  sifatli)  talab  qilinadigan  nazorat  tushuniladi. 
Tuzilmalar  (yer  usti  suv  omborlari,  yer  osti    rezervuarlari)  yordamida  suv  resurslarini 
vaqtincha qayta taqsimlash amalga oshiriladi va faqat suv iste’mol qilish jadvaliga suv 
miqdori  oʻzgarishi  vaqtincha  boʻysundirilgandan  keyingina,  u  har  xil  vositalar 
yordamida  yetkazib  beriladi.  Suv  zaxiralari  sifatini  kompleks  boshqarish  bu  kompleks 
tozalash (suv sifatini oshirishning maxsus usullari) amalga oshirilib boshqarish nazarda 
tutiladi,  masalan:  suvdan  ortiqcha  tuzlar  yoki  gazlarni  olib  tashlash;  yumshatish, 
deferrizatsiya,  defluoratsiya,  marganetsni  yoʻq  qilish,  kremniy  kislotasini  olib  tashlash 
shular jumlasidandir. 
Shunday  qilib,  suv  resursalrini  boshqarish  deganda  xalq  xo`jaligi  tarmoqlarining 
suv  resurslariga  boʻlgan  talablarini  maqbul  darajada  qondirish  uchun,  ya’ni  suvni 
zaruriyat    tug`ilganda,  zarur  bo`lgan  vaqtda  talab  qilinadigan  sifatga  yetkazib  berish 
uchun  suvni  vaqtincha  va  hududiy  qayta  taqsimlashni  amalga  oshirib  boshqarish 
tushuniladi.  

---

 
 
32
 
Suv  resurslarining  har  bir  tarkibiy  qismini  boshqarish  mumkin  va  boshqarish 
kerak. Jumladan:  
Yer  usti  suvlari  -  suv  omborlarini  yaratish,  kanallar  qurish,  oqava  suvlarni 
yoʻnaltirish va boshqalar orqali boshqartrish amalga oshiriladi. 
Yer  osti    suvlari  –  bu  suv  omborlarini  yaratish  va  yer  osti    suv  omborlaridan 
foydalanish orqali amalga oshirish mumkin boʻladi. 
Atmosfera  yogʻinlari  –  Jahon  amaliyotida  atmosfera  yogʻinlarini  boshqarish 
boʻyicha katta tajriba toʻplangan. 
Respublikamizda  suvni  boshqarish,  taqsimlash,  ulardan  foydalanish  va  nazorat 
qilish quyidagi hujjatlar bilan tartibga solinadi: 
✓
 
1992  yil  8  dekabrda  qabul  qilingan  Oʻzbekiston  Respublikasining 
Konstitutsiyasi; 
✓
 
Oʻzbekiston  Respublikasining  1993  yil  6  maydagi  “Suv  va  suvdan 
foydalanish toʻgʻrisida” gi qonuni; 
✓
 
Oʻzbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  1993  yil  3  avgustdagi 
385-son va boshqalar qarorlari. 
2003  yildan  suv  resurslaridan  foydalanishni  yaxshilash  uchun  Respublika  suv 
resurslarini 
boshqarishning 
havzaviy 
prinsipiga 
oʻtildi  (ma’muriy-hududiy 
boshqaruvdan).  Oʻzbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  qaroriga  muvofiq, 
“Suvdan  foydalanishni  tashkil  etishni  takomillashtirish  toʻgʻrisida”  gi  320-sonli  qaror 
qabul  qilindi,  unga  muvofiq  suv  resurslarini  boshqarish  gidrografik  prinsipiga  oʻtish 
boshlandi. 
Suv resurslarini boshqarish boʻyicha 13 viloyat va 153 tuman tashkilotlari oʻrniga 
13  ta  havza  va  1  ta  markaziy  dispecherlik  idorasi  tashkil  etildi,  ya’ni.  butun  dunyoda 
odat  boʻlganidek,  suv  resurslaridan  foydalanish  suv  oqimlarining  tabiiy  chegaralariga 
bogʻliq boʻlib, ushbu boshqaruv prinsipi quyidagilarga imkon beradi: 
✓
 
suv resurslaridan ilmiy asoslangan rejalashtirish va ulardan foydalanish, 
✓
 
tashkiliy sabablarga koʻra yoʻqotishlarni kamaytirish, 

---

 
 
33
 
✓
 
suv xoʻjaligi uskunalaridan foydalanish samaradorligini oshirish, 
✓
 
suv resurslarini boshqarish jarayoniga nomuvofiq aralashuvni istisno qilish; 
✓
 
ajratilgan mablagʻlardan maqsadli va oqilona foydalanilishini ta’minlash; 
✓
 
shartnoma majburiyatlariga muvofiq adolatli suv taqsimoti va suv ta’minoti.