Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

His-hayajonsiz gaplar His-hayajonli (undov) gaplar
1. Poyezd keldi. Keldi poyezd!

2. Uyingiz nurga to‘lsin. Nurga to‘lsin uyingiz!

3. Dalaga chiqmaysizmi? Chiqmaysizmi dalaga?!

4. Vatanim bog‘larga burkansa. Eh, bog‘larga burkansa Vatanim!

SODDA GAPLARNING ТUZILISHIGA

KO‘RA ТURLARI. GAP BO‘LAKLARINING

ТARТIBI

Fikrimizni birgina kesim orqali ham bayon qila olamiz. Shuning uchun ham gapning eng kichik ko‘rinishi faqat kesimdan iborat bo‘lgan gaplardir.

Kesimning ma’nosini kengaytirish ehtiyoji tug‘ilganda, boshqa bo‘laklardan foydalaniladi.

Kesim va kesimdan boshqa bo‘laklarning ishtirokiga ko‘ra gaplar ikki turga bo‘linadi:

1) Yig‘iq gaplar; 2) Yoyiq gaplar.
Eslab qoling. Faqat kesimdangina tashkil topgan gaplar yig‘iq gaplar deyiladi. Masalan, keldi, kuz kabi.
Kesimdan tashqari boshqa bo‘laklar ham ishtirok etgan gaplarga yoyiq gap deyiladi. Masalan, Keldi bahor, gul bahor. (Z. Diyor)
Dialogik nutqda fikr ifodalash uchun kerak bo‘lgan barcha bo‘laklar ishtirok eta bermaydi. So‘zlashish jarayoni doimo ixcham­likka, ortiqcha so‘zlardan qutulishga amal qiladi. Shuning uchun so‘zlashish jarayonida oldingi gapdan yoki so‘zlashish vaziyatidan bilinib turgan so‘zlar ko‘pincha ishlatilmaydi, lekin uning mazmuni oldingi gapdan va nutq vaziyatidan bilinib turadi. Masalan,

— Isming nima?

— Yodgor.

Keyingi gapda mening ismim so‘zlarining qo‘llanilishi ortiqcha. Chunki uning mazmuni yuqoridagi gapdan bilinib turadi.

Nutq jarayonida fikr ifodalash uchun kerak bo‘lgan so‘zlarning qo‘llanilish yoki qo‘llanilmasligiga ko‘ra gaplar ikkiga bo‘linadi:

1) to‘liq gaplar; 2) to‘liqsiz gaplar.