Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

1) Shaxsi topilmas gapning kesimi fe’l bilan ifodalanadi va ish-harakatni bajarishga imkoniyat, zaruriyat, shart, tilak, istak ma’nosini ifodalab keladi. Bunday gap kesimining eng muhim tomoni kesimdagi shart, lozim, darkor, joiz kabi so`z bilan kelgan harakat nomi shaxs-sonni ko`rsatuvchi vositaga ega bo`lmaydi: 1. Dam olish kuni kitobxonlar yig`iniga borish kerak. 2. Ko`ngilda armon qolmasin deb, chilyosin qilishga ham to`g`ri keldi. 3. Bu yerda o`rtoq Ergashevning hushyorligiga tan berish kerak. Shaxsi topilmas gapning kesimi: a) majhul nisbatdagi fe’l: borildi, o`qiladi, berilayotir; b) -ga to`g`ri kelmoq ko`rinishida murakkablashgan fe’l: borishga to`g`ri keldi, aytishga to`g`ri keladi; d) harakat nomi + kerak/zarur/shart kabi modal: borish kerak, bilish shart, aytish zarur; Bunda harakat nomi egalik shaklini olsa, egali gapga aylanadi: Borishi kerak (u), aytishim zarur (men). e) -sa bo`ladi, -ib bo`lmaydi kabi murakkablashgan holda: Mana buni o`qish desa bo`ladi. Oyni etak bilan yopib bo`lmaydi.

2) Atov gap narsa-hodisaning nomini o`tgan yoki hozirgi zamonda qayd etish bilan cheklanadi: 1.Amu-Buxoro kanali. 2.Sentabrning boshlari edi. 3.Hamon yodimdadir: gul chog`i erdi. Atov gap yig`iq yoki yoyiq bo`lishi mumkin: Bahor (yig`iq) – Erta bahor (yoyiq). U turli sodda va murakkab aniqlovchi, to`ldiruvchi, hol bilan bemalol kengayadi: 1.Tog` bag`rida qad ko`targan yam-yashil o`tov. 2. Qip-qizil saraton quyoshi. 3. Qaqragan ming-ming gektarga hayot suvi olib kelgan qudratli inshoot. 4. Hali ona suti og`zidan ketmagan qizni qari bir cholga berish. 5.Ilk bahorning serzavq kunlari. Atov gap badiiy va publisistik nutqda keng qo`llanadi.

So`z-gap. Bir so`zdan iborat, tarkibiy qismga ajralmaydigan, boshqa so`z bilan kengaymaydigan gap so`z-gap deyiladi: 1.Mayli. 2.Yo`q. 3.Assalom-u alaykum. So`z-gap tasdiq, inkor, so`roq, taajjub, his-hayajon kabini ifoda etib, ko`proq dialogik, ba’zan monologik nutqqa xos bo`ladi, modal yoki undov bilan ifodaladi: Xo`p. Albatta. Ba’zan takrorlanib qo`llanadi: Nima-nima? Yo`q-yo`q. So`z-gapdan keyin vergul qo`yilib, unga izohlovchi birlik kiritilsa, so`z-gap kirish so`zga aylanib qoladi: Mayli (so`z-gap) – Mayli ( kirish so`z), boraman.

Eganing ishtirokiga ko`ra gapning turlari

Egali gap

Egasiz gap

Egasi ma`lum

Egasi umumlashgan

Shaxsi umumlashgan gap

So`z gap

Atov gap