Датчиклар

кеш-хотира
ингл: cache memory
рус: кеш-память
Процессор фаолиятини кутишдан халос қиладиган тезлик билан ишлайдиган буферли хотира қурилмаси. Жуда катта тезлик билан ишлайдиган процессорларнинг пайдо бўлиши, кеш-хотирани яратиш заруратини келтириб чиқарди. Шу билан бирга, мураккаб амалий дастурларнинг бажарилиши учун катта хотира зарурдир. Катта, ўта тезкор хотирани ишлатиш эса фойдасиз. Шу сабабли, оператив хотира билан процессор орасига, кичкина сиғимли
юқори тезликли кеш-хотира деб аталган буферни ўрната бошладилар. Бунинг устига, уни процессор ичига ўрнатилган ва ташқи турлари мавжуд. Ичига қурилган кеш-хотира ташқига нисбатан юқорироқ тезкорликка эга, табиийки, нархи ҳам баланд. Шу сабабли, биринчиси иккинчисидан сиғим бўйича кичикроқ. Кеш-хотирага, тезкор хотирада жойлашган буйруқлар ва маълумотларнинг бир қисми ёзилади.
код
ингл: code
рус: код
1 Шартли белги, одатда рақамли.
2 Муайян маъно берилган рамзлар
мажмуи. Код инсон, қурилмалар ва дастурий таъминот идрок қила оладиган ахборотнинг рамзлар тўплами билан тавсифлаш усулини белгилайди.
3 Очиқ дастлабки матн элементларини
(ҳарфлар, ҳарфлар бирикмаси, сўз ва ҳ.к.)
рамзлар гуруҳи (ҳарфлар, рақамлар ёки бошқа ишоралар) билан алмаштиришлар тўплами. У шифрнинг махсус туридир.
4 Хабарларни бир (дастлабки) алифбодан
бошқа (объектли) алифбога, одатда ахборот талофат кўрмаган ҳолда, ўзгартириш қоидаси.
кодлаш
ингл: coding
рус: кодирование
1 Дастлабки алифбони объектли алифбога ўзгартириш жараёни.
2 Маълумотларни рамзлар кетма-кетлиги билан ифодалаш жараёни. Кодлаш дастурчи томонидан ёки автоматик равишда амалга оширилади. Кодлашда ҳарф, сонлар ва алифбонинг бошқа ишораларидан тузилган код ишлатилса ҳам, бундай кодлаш ҳарфли-рақамли кодлаш деб аталади. Кодлаш ҳарфма-ҳарф, сўзма-сўз бўлиши мумкин. Кодлаш ахборот тизимларида кенг ишлатилади. У маълумотларга ишлов беришни ва маълумотларни узатишни, мумкин бўлган энг катта тезликни, бузилишлардан муҳофазаланишни таъминлайдиган бўлиши керак. Шу мақсад билан шовқинга бардошли кодлаш алоҳида ажратилади. Маълумотлар хавфсизлигини таъминлаш учун шифрлаш деб аталувчи махсус кодлаш амалга оширилади
компьютер
ингл: computer
рус: компьютер
Ҳисобларни бажариш, шу жумладан
электрон шаклдаги ахборотни олдиндан белгиланган алгоритм бўйича қабул қилиш, қайта ишлаш, сақлаш учун мўлжалланган машина. Компьютер сўзи инглиз тилидаги to compute, computer, сўзларининг ҳосиласи бўлиб, улар “ҳисоблаш”, “ҳисоблагич” деб таржима қилинади. Дастлаб инглиз тилида бу сўз, механик қурилмани жалб қилиб ёки унинг кўмагисиз арифметик ҳисобларни бажарадиган инсонни англатган. Кейинчалик унинг маъноси машиналарнинг ўзига кўчирилди, бироқ, замонавий компьютерлар математика билан бевосита боғлиқ бўлмаган кўплаб масалаларни ҳам бажарадилар. XX асрнинг 90-йилларидан бошлаб, компьютер атамаси электрон ҳисоблаш машиналари (ЭҲМ) атамасини амалда сиқиб чиқарди. Компьютер қуйидаги асосий блоклардан иборат:
- асосий хотира;
- процессор;
- ташқи қурилмалар.
Компьютернинг ҳамма блоклари ўзаро тизим магистрали (шинаси) билан боғланган. Унинг ўзаги бўлиб, битта процессор ёки процессорлар гуруҳи ҳисобланади. Улар, кеш-хотира ёки тезкор хотира билан бевосита ўзаро ишлайди ва контроллерлар ёрдамида ташқи қурилмаларга шу жумладан, ташқи хотира қурилмаларига ва киритиш-чиқариш қурилмаларига уланиши мумкин. Маълумотларни киритиш учун клавиатура, сканерлар ва ҳ.к. лар ишлатилади. Маълумотлар экранга, принтерларга, радио карнайлар ва бошқа қурилмаларга чиқарилади. Компьютер ишини операцион тизим бошқаради. Биринчи – Z1 ва Z3– дастурланадиган компьютерларни немис муҳандиси Конрад Цузе (Konrad Zuse) 1938 ва
1941 йилларда яратган.
квант
ингл: quantum
рус: квант
Дискрет физик катталик, масалан, сигнал ўзгариши мумкин бўлган энг кам катталик.