Д. Т. Абдукаримов

3. Ўсиш фазаси. 
Хужайра ширасининг ортиши ҳисобига 
хужайраларнинг ўсиб чўзила бошлаши натижасида цитоплазма миқдорининг 
ортиши муртакнинг ўсишига олиб келади. Хужайралар бўлини бошлайди, 
бунинг натижасида илдиз ривожлана бошлайди, уруғнинг сувга тўйиниши учун 
зарур бўлган сув миқдори аввало шу уруғнинг кимѐвий таркибига боғлиқ. 
Униш учун ғалла экинларининг уруғи камида 50 %, дуккакли дон экинларнинг 
уруғи 100 % дан ортиқ сув талаб этади.
Уруғ сувда тўйинишининг тез ѐки секин бўлиши ҳароратга, сувни 
шимишига, экиннинг турига ва навнинг хусусиятига, уруғнинг марфолдогик, 
шунингдек йирик ва майдалигига боғлиқ. Уруғ муртаги бошқа қисимларга 
нисбатан сувни тез шимади. Уруғнинг кўкариши учун сувдан ташқари етарли 
миқдорда ҳаво ҳам зарур. Кисолрод етарли бўлса уруғнинг нафас олиши яхши 
бўлиб, оралиқ моддалар ҳосил бўлади. Нормал ҳароратда уруғ яхши ва тез 
униб чиқади. Юқори ҳароратда уруғ унишига қаршилик кучайади ѐки унинг 
униши тўхтайди. Паст ҳароратда уруғ ўнмайди ѐки секин ўнади. Дала 
шароитида кўпинча ҳарорат паст бўлгани учун уруғларни ўсиши ва кўкариб 
чиқиши кечикади.
 
Уруғнинг униб чиқиши
– уруғнинг униб, номал ниҳол бериш қобиляти. 
Оптимал шароитда аниқ муддатга ўстириш учун жойлаштирилган уруғ 
сонига нисбатан униб чиққан уруғларни процент ҳисобида миқдори унувчанлик 
деб аталади. Унувчанлигини аниқлаш билан бир вақтда униш кучи, яъни 
уруғнинг тез ва ѐппасига униб чиқиши аниқланади. 
Унувчанлик уруғнинг асосий сифат кўрсаткичи бўлиб ҳисобланади. 
Униш кучи (энергияси) ҳам уруғ ѐки материалнинг сифатини белгилайдиган 
кўрсаткичдир.
Унувчанлик ва униш кучи (энергияси) қуйидагича аниқланади:
Асосий экин уруғлигидан, уларнинг тозалиги аниқлангандан кейин, ҳар 
қайсисидан 100 тадан уруғ тўрт намуна (проба) олиб Петри чашкасида филтир 
қоғозида ѐки қумда ўстирилади. Қумда ўстирилганда тўлиқ нам сиғимининг 60 

---

245 
% игача, филтир қоғози эса сувда намланади. Ўстириш учун ҳарорати 20 
0
С 
бўлган термостатга 18-19 
0
С бўган хонада жойлаштирш мумкин. 
..........- жадвалда кўрсатилган муддатдан кейин униб чиққан илдизчалари 
ва ўсимталари чиқиб турган уруғлар санаб чиқилади. Униш кучини аниқлаш 
учун яхши нормал униб чиққанлари ҳисобга олинади. Ҳар намунада 0,1 % 
аниқлигигача униб чиққан уруғ қуйидаги формула бўйича ҳисоблаб чиқилади.