Conference proceedings

Açar sözlər: 
Əşyaların interneti, Kiber Təhlükəsizlik, Texnologiya 
Əşyaların interneti (ingiliscə Internet of Things və ya qısa olaraq IoT) elə bir mühitdir ki, burada obyektlər, hər 
biri unikal identifikatora malik olub məlumatı şəbəkə üzərindən göndərə bilirlər. Bu məlumat mübadiləsi üçün heç bir 
insan-insan və ya insan-kompüter münasibətlərinə ehtiyac yoxdur. Əşyaların interneti simsiz texnologiyaların, mikro-
elektron sistemlərin və internetin bir araya gətirilməsi ilə yaradılır. Ona görə bu konsepsiyaya “ Hər Şeyin İnterneti “ 
adını vermək olar. 
Əşyaların interneti texnologiyasının tətbiq olunduğu bir çox sahələr vardır. Bunlara nümunə olaraq aşağıdakıları 
qeyd edə bilərik: Səhiyyə, Hərb, Enerji, Kənd təsərrüfatı, Ətraf mühit və s. Bir çox sahələrdə tətbiq olunması bu 
texnologiyanın problemsiz çalışdığı mənasına gəlmir. Bir çox texnologiyalarda olduğu kimi, bu texnologiyanın da 
müəyyən problemləri var. Əİ texnologiyalarının son on ildə böyük dərəcədə artmış olmasına baxmayaraq, bir çox 
məsələlər hələ də açıq və həll olunmalıdır. Belə ki, Əİ-nin problemlərinə arxitektura, gizlilik və təhlükəsizlik, xidmət 
keyfiyyəti, kommunikasiya protokolları, GIS bazalı vizuallaşdırma və s. daxildir. 
Bu problemlərdən üzərində ən çox düşünüləni isə, təhlükəsizlik problemidir, belə ki, şəbəkəyə qoşula bilən ağıllı 
cihazlar özləri ilə birlikdə kiber təhlükəsizlik riskləri gətirir. 
Əİ texnologiyasında hər bir problem kimi, təhlükəsizlik problemlərinin də yaranmasının müxtəlif səbəbləri 
vardır. Əİ təhlükəsizliyi ilə əlaqəli əsas məsələlərdən biri təhlükəsizlik pozuntularına səbəb ola biləcək sabit kodlu və ya 
standart parolların istifadəsidir. Şifrələr dəyişdirilsə belə, onlar
kiber hücumların qarşısını ala biləcək dərəcədə güclü 
deyillər.
Təhlükəsizlik tədbirlərini ən yüksək səviyyədə saxlamaq üçün istehsalçılar, sistem mütəxəssisləri və istifadəçilər 
bir sıra vəzifələrə malikdirlər. 
Kiber təhlükəsizlik –
həm istehsalçılar, həm də istifadəçilər tərəfindən izlənilməli olan qaydalardan ibarət bir 
prosesdir. Mütəxəssislər, istifadəçilərin məhsul və texniki yanaşma ilə özlərini xakerlərdən qoruya biləcəyini söyləyirlər. 
Bir məhsul seçərkən, identifikasiyanın necə edildiyi, bulud əsaslı olması, şifrələmə gücü və fəaliyyətə giriş kimi amilləri 
nəzərə almaq tövsiyə olunur. 
Ümumi halda isə, bunlar tövsiyə olunur: 
Cihaz ilə birlikdə gələn standart ( default ) parolu dəyişdirin. 
Müxtəlif istifadəçilərin fərqli məlumatlara daxil ola bilməsi üçün icazə səviyyələrini təyin edin. 
Daxili və xarici şəbəkələrdən cihazların şəbəkə skanlamasını həyata keçirin. Şəbəkəni müxtəlif infrastruktur 
skanlama vasitələri ilə idarə edin. 
Əİ cihazları ilə əlaqəli keçmiş hücumları və təhlükəsizlik zəifliklərini nəzərdən keçirin və cihazlara qarşı necə 
dayandıqlarını tapmaq üçün bunları araşdırın. 

---

Yalnız profilaktik tədbirləri düşünməyin. Sistem zəifliklərini tapmaq üçün edilən testlər və yoxlamalar hücuma 
cavab vermək və bərpa etmək qabiliyyətini artırır və daha vacibdir. 
Hər bir istifadəçi qeyd olunan addımları yerinə yetirsə, bu zaman ağıllı cihazlarını kiber hücumlardan müəyyən 
qədər qoruya bilər. 
Nəticə 
Təqdim olunan ümumi nəzərdən göründüyü kimi, Əİ təhlükəsizliyi mütəxəssislərin daimi qayğısını tələb edən bir sahədir. 
Eyni zamanda, peşəkar kömək mütləqdir, çünki ağıllı qurğular müasir istifadəçilərin idarə edə bilmədikləri mürəkkəb problemlərlə 
müasir İT bazarına meydan oxuyurlar. Və Əİ təhlükəsizlik problemləri ilə məşğul olmaq üçün tərtibatçılar çeşidli alətlər və 
texnologiyalardan istifadə etməlidirlər.