Chizmachilik

Tekis  shakllarning  izometriyasini  yasash.  Kundalik  turmushimizda  uchrab 
turadigan  har  qanday  buyumlar  geometrik  sirtlardan  tashkil  topadi.  Geometrik 
jismning  asoslari  yoki  yoqlari,  umuman  tekis  shakllardan  iborat  bo‘ladi.  Shunga 
ko‘ra  quyida  kvadratning  H,  V,  W  tekisliklaridagi  proyeksiyalarining 
izometriyalarini yasashni ko‘rib chiqamiz. 
Izometrik o‘qlarni chizib olib, to‘g‘ri burchakli proyeksiyadagi (7.4-rasm, a) 
OA,  OB,  OC,  OD  kesmalarni O nuqtadan (7.5-rasm, b) Ox, Oy o‘qlari bo‘yicha 
ikki  tomonlama  o‘lchab  qo‘yamiz  va  Ox,  Oy  o‘qlariga  parallel  chiziqlar  chizib, 
o‘zaro kesishtiramiz. Kvadratning  M,  N  uchlari Oz o‘qida kesishadi.  E, F uchlari 
esa    Oz  o‘qiga  perpendikular  o‘tgan  chiziqda  kesishadi.  Demak,    EF

MN,    bu 
yerda  H  tekisligiga  parallel  kvadratning  izometriyasi  hosil  bo‘ladi.  V  tekisligiga 
parallel kvadratning izometriyasini yasash uchun to‘g‘ri burchakli proyeksiyadagi 
(7.4-rasm,  a)  OA,  OB  masofalarni  Ox  o‘qiga,  OC,  OD  masofalarni  esa  Oz 
izometrik  proyeksiya  o‘qlariga  (7.5-rasm,  b)  o‘lchab  qo‘yamiz.  Keyin  u 
nuqtalardan  (A,  B,  C,  D)  Ox  va  Oz  larga  parallel  chiziqlar  chizib,  ularni  o‘zaro 
kesishtiramiz. Natijada  MN

EF, Oy o‘qida EF uchlari va Oy o‘qiga perpendikular 
chiziqda M, N uchlari kesishadi. 
7.4-rasm,  d  da  W  tekisligiga  parallel  kvadratning  izometrik  proyeksiyasi 
tasvirlangan.    M,  N    uchlari  Ox  o‘qida,  E,  F  uchlari  Ox  o‘qiga  perpendikular 
chiziqda  kesishadi.  Umumiy  holda  uchala  (H,  V,  W)  proyeksiya  tekisligining 
izometrik proyeksiyasi romb bo‘lib, xususiy hollarda to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak 
yoki to‘g‘ri chiziq bo‘lib tasvirlanadi. 
7.5-rasmda muntazam oltiburchakning to‘g‘ri burchakli proyeksiyasl bo‘yicha 
uning  H,  V,  W  aksonometrik  tekisliklaridagi  izometriyasini  yasash  bosqichma-
bosqich to‘liq ko‘rsatilgan (7.5-rasm, b, c, d). Oltiburchakning 1 va 4 uchlari Ox va 
Oy o‘qlarida yotadi. Lekin ularni 90

 burchakka, Oz o‘qida yotishi niumkin. OA va 
OB  kesmalarni  O  dan  H  tekisligida  Oy  o‘qiga,  V,  W  tekisliklarida  Oz  ga  o‘lchab 
qo‘yib, Ox ga (7.5-rasm, b, c) va Oy o‘qigalariga (7.5-rasm, c) parallel chizilib, A 

---

104 
 
dan 2 va 3, B dan 5 va 6 nuqtalarni olib qo‘yamiz hamda hosil qilingan nuqtalarni 
o‘zaro tutashtiramiz. 
       
 
                       7.4-rasm                                                     7.5-rasm 
Texnik  detallarning  aksonometrik  proyeksiyalarini  yasashda  ham  tekis 
shakllarning aksonometriyasini yasashdagi usullardan foydalanamiz. 
7.6-rasmda  prizmatik  detal  (suxar)ning  to‘g‘ri  burchakli  proyeksiyalari 
berilgan bo‘lib, uning izometrik proyeksiyasini yasash uchun: 
1.  Chizishda  qulaylik  bo‘lishi  uchun  detalning  ostki  yoki  ustki  asosi  tanlab 
olinadi. 
2.  Detalning  to‘g‘ri  burchakli  proyeksiyasida  koordinata  boshi  va  o‘qlari 
tanlab  olinadi  hamda  izometrik  proyeksiya  o‘qlari o‘tkazlladi. Masalan, detalning 
ostki asosi uning izometriyasini yasash uchun asos qilib tanlandi.  
7.7-rasm,  a  da  detalning  ostki  asosining  yasalishi  ko‘rsatilgan.  Prizmaning 
asosi – oltiburchak  7.5-rasm, b dagidek bajarilib, oldingi qismi O dan (7.6-rasm) 
O1  va  O2  masofalar  Ox  o‘q  bo‘yicha  (7.7-rasm,  a)  o‘lchab qo‘yiladi. 1  nuqtadan 
O
y
 o‘qiga parallel chiziq chizib, uni 5,7 va 6,9 chiziqlar bilan kesishtiriladi. Hosil 
bo‘lgan  detalning  asosidagi  nuqtalardan  yuqoriga  Oz  o‘qiga  parallel  vertikal 
chiziqlar  chizilib,  2A,  3B,  4C,  …  masofalarni  to‘g‘ri  burchakli  proyeksiyadan 

---

105 
 
o‘lchab  qo‘yamiz.  O
1
  markazli  oltiburchak  xuddi  ostidagi  O  markazdagi 
oltiburchak  kabi  yasaladi  (7.7-rasm,  b).  Detal  konturlari  7.7-rasm,  c  dagidek 
yo‘g‘onlashtirilib, izometriyasi taxt qilinadi. 
         
 
                7.6-rasm                                                       7.7-rasm