|
467
“Young Scientist” . # 17 (307) . April 2020
Young Scientist Kazakhstan
Young Scientist Kazakhstan
Отбасылық қолайсыздық осындай отбасылық ортада бала-
ның жеке басының қалыпты адамгершілік қалыптасуына
кедергі келтіріп қана қоймай, қылмыс жасауға ықпал ететін
жағдайлардың бірі болып табылады.
Осы санаттағы қылмыстардың жартысына жуығы жазғы
уақытта жасалады, яғни демалыс кезінде жасөспірімдер,
әдетте, бос және өз еріктерінде. Осы кезеңде олар ата-ана-
ларының, педагогтардың бақылауынан тыс болсады, бұл
оларға қатысты зорлық-зомбылық, оның ішінде жыны-
стық сипаттағы қылмыстар жасау тәуекелдерін арттырады
[3, с — 62,63].
Баланы тәрбиелеу бойынша міндеттерін орындамағаны
үшін 2015 ж. — 259 (оның 69-ы сотқа жіберілді), 2016 ж. —
79, 2017 ж. — 46, 2018 ж. 3 айында-33 құқық бұзушылық
тіркелді, олардың ішінде 46 қылмыстық іс сотқа жолданды
және 34 ата-ана қылмыстық жауапкершілікке тартылған.
Өз кезегінде 7 жастан 14 жасқа дейінгі кәмелетке тол-
мағандардың жыныстық қол сұғылмаушылығына қол
сұғушылықтың себептері отбасындағы моральдық-психо-
логиялық ахуал және оның экономикалық жағдайы болып
табылады. 14–18 жастағы балаларға жыныстық тиіспе-
ушілікке қол сұғатын қылмыстар жәбірленушіні әлеу-
меттік желілерде қылмыскермен таныстыру фактілерінің
артуымен (14–18 жастағы жас аралығындағы 0 % — дан
11 % — ға дейін), сондай-ақ құрбанның виктимдік мінез-
құлқымен (адамның өзіне қатысты қылмыс жасауға
мүмкіндік беретін мінез-құлқына бейімділігі) белгіле-
неді. Бұл қылмыстарды бұрын олармен таныс болған ер
адамдар жасаған.
Зорлық-зомбылықсыз қылмыстар, атап айтқанда
16 жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынас жасау
бойынша жәбірленушілердің жасы негізінен 14-тен 16-ға
дейін болып келеді.
Кәмелетке толмағандардың жыныстық өмірге
мерзімінен бұрын кіруіне әсер ететін негізгі фактор ха-
лықтың белгілі бір бөлігінде адамгершілік идеалдардың
төмендеуі, моральдық принциптердің төмендеуі болып
табылады.
Он алты жасқа толмаған адаммен жыныстық қатынас
жасаған немесе жыныстық сипаттағы өзге де іс-әрекет-
тер жасаған адамның іс-әрекеттері объективті жағынан
жәбірленушінің жыныстық байланысқа ерікті түрде
кірісуіне байланысты зорлық-зомбылық болып табыл-
майтынын атап өткен жөн. Бірқатар жағдайларда осы қыл-
мыстың субъектілері кәмелетке толмағандардың өздері
болады, олар жәбірленушімен өзара келісімі бойынша жы-
ныстық қатынасқа түсіп кейіннен олардың кейбіреулері не-
кеге тұруды жоспарлайды. Бұл ретте, әдетте, қылмыстың
осы санаты бойынша қылмыстық қудалауға жәбірленушіге
ата-аналары тарапынан қысым жасау, сондай-ақ жүктілік
салдарынан бастамашылық етіледі.
Кейіннен, тәжірибе көрсеткендей, осы санаттағы қыл-
мыстардың көпшілігі бойынша қылмыстық қудалау ор-
гандары ақталмайтын негіздер бойынша қысқарту туралы
шешім қабылдайды.
Соңғы уақытта мұндай қылмыстарды таратуда интер-
нет-ресурстар маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік желілер
педофилдердің қызметі үшін алаң болды.
Интерактивті желі арқылы ересек пайдаланушы-
лармен хат алмасуға кіретін балаларға порнография-
лық мазмұндағы фотосуреттер мен бейнероликтер жиі
көрсетіледі. Кейде баланы азғыру интернет желісінде ба-
сталып, нақты өмірде кездесулермен аяқталады.
Осылайша, 29 сәуір 2016 жылы Қарағанды облысында
жас балаларды азғырғаны үшін 10 жылға бас бостан-
дығынан айырылған Ситников В. жазаланған. Ол «ВКон-
такте» әлеуметтік желісі арқылы өзін медициналық қыз-
меткер ретінде таныстырып, бопсалау арқылы балаларды
өзінің жыныстық органдарының суреттерін жіберуге
мәжбүрлеген.
Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, балаларға қаты-
сты жыныстық зорлық-зомбылықтың алдын алу бойынша
тиімді шаралардың бірі интернетте тыйым салынған кон-
тентті анықтау және оған қол жеткізуді шектеу, сондай-ақ
желіде педофилдердің іс-әрекеттерін анықтау және жолын
кесу болып табылады.
Мәселен, 2013 жылы АҚШ-тың Федералдық Тергеу Бю-
росы екі апта ішінде бақылаудағы порносайттан 5,6 мыңнан
астам педофилдерді анықтаған.
Өз кезегінде, қазақстандық ішкі істер органдары же-
дел әзірлемелердің қорытындысы бойынша педофилдерге
қатысты сотқа дейінгі тергеуге бастамашылық жасамайды.
Педофилдерді және балалар порнографиясын тарату-
шыларды анықтау үшін Интернет желісінің мүмкіндіктері
де пайдаланылмайды.
Аталған қылмыстарды жасауға ықпал ететін негізгі
факторлар алкоголь (жыл сайын мұндай қылмыстардың
45 %-ы алкогольдік мас күйінде жасалады) және кәмелетке
толмаған құрбандар тәрбиеленген отбасылардың төмен
әлеуметтік мәртебесі (ата-анасы ажырасқан немесе қайтыс
болған, материалдық мәселелерді шешумен жұмыспен қам-
тылуына байланысты балаларды тәрбиелеумен айналыс-
пайтын және т. б. қолайсыз отбасылар) болып табылады.
Қорытындылай келе, қазақстандық ішкі істер органда-
рына да АҚШ полициясының тәжірибесін алған пайдалы
болар еді, оның кәмелетке толмағандарға қатысты зорлық-
зомбылық қылмыстарының алдын алу жөніндегі жұмысы
толыққанды ақпараттық қамтамасыз етуге негізделген.
Осындай тәжірибені ескере отырып, профилактикалық
сипаттағы материалдарды баспа, теледидар және электрон-
дық БАҚ-тарда орналастыруды, ішкі істер органдарының
интернетсайттары шеңберінде өздері қызмет көрсететін
аумақта тұратын азаматтармен тікелей онлайн-қатынас жа-
сау мүмкіндігімен учаскелік полиция уәкілдерінің «элек-
трондық парақшаларын» құруды және белсенді жұмыс
жасауды пайдалы деп санаймыз. Көптеген жылдар бойы
ақылы және ақысыз негізде құқықтық тәртіпті қорғау
бойынша ерікті бірлестіктер табысты жұмыс істейтін Еуро-
палық Одақ елдерінің тәжірибесі де қызықты. Осындай
бірлестіктер жұмысына студенттер мен жастар да тарты-
Do'stlaringiz bilan baham: |
