Buxoro muhandislik- texnologiya instituti

8.3. Xaridorlarning tasniflanishi
Xaridorlarni guruhlarga ajratishda qo’llaniladigan keng tarqalgan tizimlardan biri - VALS tizimi (Value and lifestyle –qadriyatlar va hayot tarzi), SRI International (Simmons Market Research Bureau, Mediamark Research International Inc.,) kompaniyasi tomonidan 1978 yilda ishlab chiqilgan. Bu psixografik segmentlash uslubiyoti dunyoda tan olingan yagona uslub sanaladi. Ushbu kompaniya bu mavzudagi ishlarini 1960 yillarda boshlab yuborgan edi. Olingan natijalar VALS1 uslubiyotida mujassamlantirildi va hayot tarzi – insonning ichki qadriyatlari va hayotga munosabatining aksidir, degan aqidaga asoslanadi.
Ushbu uslubiyotda iste’molchilar 4 guruhga bo’lingan:³⁰

• 
  Ehtiyojlar orqali boshqariladigan iste’molchilar. Ular mablag’larini ma’qul, afzal ko’rganlari uchun emas, balki o’z ehtiyojlarini qondirish uchun sarflashga majburdirlar. Bu guruhga kam daromadli, ma’lumoti past aholini kiritish mumkin.
  
• 
  Tashqi omillar orqali boshqariladigan iste’molchilar. Ular xarid qilayotganda boshqalar nima o’ylashini hisobga olib xarid qilishadi.
  
• 
  Ichki omillar orqali boshqariladigan iste’molchilar. Bunday xaridorlar uchun ularning o’z shaxsiy xoxish-istaklari va ehtiyojlari birlamchidir.
  
• 
  “Integrasiyalashgan”. YUqoridagi 2 guruhni o’zida birlashtirgan guruh bo’lib, unga boshqalar nima o’ylashini hisobga olib shaxsiy xoxish-istaklari doirasida xarid qiladigan iste’molchilar kiradi.
  

Iste’molchilarni guruhlarga ajratishda moda (urf) ham qo’llaniladi.
Moda – bu ijtimoiy me’yorlardan biri bo’lib, jamiyat a’zolarining aniq bir iste’molchilik xulqini belgilaydi.
Moda 2 tarkibiy qismdan iborat: moda bo’lgan ob’ektlar va urf bo’lgan xulq. Moda bo’lgan ob’ektlar - istalgan urf bo’lgan ob’ektlar. Bular: kiyim, poyafzal, taomlar, alkogolli ichimliklar, musiqa, hayot tarzi, sport turi va boshqalar kiradi. Insonning hayotiy zarur ehtiyojlarini qondiradigan muhim narsalar modaga nisbatan befarq bo’ladi. V.Zombart aytganidek, “qanchalik narsa foydasiz bo’lsa, u shunchalik modaga bo’ysunuvchan bo’ladi”. Qizig’i shundaki, moda narsaning o’ziga ta’sir qilmasdan, uning qandaydir bir qismlariga ta’sir qilishi mumkin. Kiyimning bichimi, uy mebellari, poyafzal poshnasi va h.zo³¹.