Buxoro davlat universiteti fizika -matematika fakulteti "fizika " kafedrasi

Tashkiliy qism. O‘qituvchi darsda foydalaniladigan dars jihozlarini tayyorlaydi, «Blits» savollar bo‘yicha savol-javob o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘radi.

Yangi mavzuning bayoni. O‘quvchilarda Koinot haqida ozmi-ko‘pmi tasavvurlar mavjud. Shuning uchun quyidagi «Blits» savollar orqali ularning Koinot haqidagi bilimlarini sinaydi va Koinotni o‘rganishga qiziqish uyg‘otadi:

1. 
   Koinot jismlaridan qaysilarini bilasiz?
   
2. 
   Nima uchun yulduzlar tunda yorug‘ ko‘rinadi?
   
3. 
   Nima uchun yulduzlar mayda ko‘rinadi?
   
4. 
   Yulduzlarni kunduzi ko‘rish mumkinmi? Nima uchun?
   

Shundan so‘ng yangi mavzu tushuntiriladi. Bunda quyidagilar batafsil bayon qilinadi:

• 
  astronomiya fani va uning ahamiyati:
  
• 
  astronomiya fanining shakllana borishi;
  
• 
  olimlarning fan taraqqiyotidagi roli;
  
• 
  yulduzlar, yulduz turkumlari;
  
• 
  Qutb yulduzi;
  
• 
  Quyosh - eng yaqin yulduz; - sutka, yil va fasllar hosil bo‘lishi;
  
• 
  Quyosh yorug‘ligi;
  
• 
  Quyosh - energiya manbayi haqida;
  
• 
  Quyoshning Yerdagi tirik tabiat uchun ahamiyati.
  

O‘qituvchi mavzuni bayon etishda yulduz turkumlari haqidagi quyidagi ma‘lumotlarni ham aytib o‘tishi maqsadga muvofiq. Osmon bilan tanishishni bulutsiz kechalari, xira yulduzlarni uzatishga Oyning yorug‘ligi xalaqit bermaydigan paytlarda o‘tkazish kerak. Miltiroq yulduzlar sochilgan tungi osmon manzarasi naqadar go‘zal. Yulduzlar son-sanoqsizga o‘xshab ko‘rinadi. Lekin bu hali sizning ko‘zingiz o‘rganmaganligi va osmonda o‘zaro joylashishiga nisbatan o‘zgarmas bo‘lgan yulduzlarning tanish guruhlarini topishni o‘rganmaganingiz uchun shunday bo‘lib ko‘rinadi. Yulduz turkumlari deb atalgan bunday guruhlarni odamlar bundan ming yillar ilgari ajratganlar. Yulduz turkumi deganda osmonning biror chegara ichidagi butun sohasi tushuniladi. Butun osmon 88 ta yulduz turkumiga bo‘lingan bo‘lib, ularni yulduzlarning o‘ziga xos joylashishiga qarab topish mumkin. Ko‘pchilik yulduz turkumlarining nomlari qadim zamonlardan saqlanib kelinmoqda. Ba‘zilarining nomlari yunon afsonalari bilan bog‘langan, masalan, Andromeda, Persey, Pegas, ba‘zilari yulduz turkumlaridagi yorug‘ yulduzlarni o‘zaro tutashtirishdan hosil bo‘ladigan shakllarni eslatuvchi buyum bilan bog‘liq: ular O‘q-yoy, Uchburchak, Tarozi va hokazo nomlar bilan ataladi. Shunday yulduz turkumlari ham borki,ularga hayvonlar nomlari berilgan, masalan, Arslon (Asad), Qisqichbaqa (Saraton), Chayon (Aqrab).

3. Yangi mavzuni mustahkamlash. O‘quvchilarga quyidagi test topshiriqlari beriladi:

1. 
   Osmon jismlarining tuzilishi, tabiati, harakatini o‘rganadigan fan:
   

A) fizika; B) astronomiya; C) geometriya;D) kosmologiya.

2. 
   Osmon sferasida jami nechta yulduz turkumi mavjud?
   

A) 109; B) 108; C) 88; D) 3000.

3. 
   Oysiz tunda nechta yulduzni ko‘rish mumkin?
   

A) 3000; B) 5000; C) 88; D); 1019.

4. 
   Yulduzlar qanday moddalardan tashkil topgan?
   

A) vodorod va kislorod; C) vodorod va geliy;

B) azot va vodorod; D) litiy va azotdan.

5. 
   Eng yorug‘ qaysi yulduz turkumi?
   

A) Orion; B) Persey; C) Sirius; D) Lira.

3. 
   Uy vazifalari.
   

1. 
   Darslikdagi keyingi mavzuni o‘qish.
   
2. 
   Mavzu oxirida keltirilgan savollarga yozma tarzda javob tayyorlash.
   
3. 
   Yulduz turkumlariga oid afsonalarni bilasiz? Shu haqda referat yozing.
   

9-sinf fizika darsligidagi” Oy - Yerning tabiiy yo‘ldoshi” mavzusinini o’qitish.

Darsning maqsadi. O‘quvchilarga Yerning tabiiy yo‘ldoshi - Oyning tabiati, harakati va ko‘rinish fazalari haqida ma‘lumotlar berish.