Buxoro davlat universiteti biologiya kafedrasi embriologiya va gistologiya

12-rasm. Spermatogenez (A)va oogenezning (B) solishtirma sxemasi 
I-ko‗payish davri,  II- o‗sish davri, III-etqilish davri, IV-shakllanish davri 
a- oononiylar, b-birinchi tartibli oosit, birinchi tartib spermatosit, v-ikkinchi tartib spermatosit, n-
spermatosit,  n-etilgan  tuxum,  j,  spermatozoidlar,  e-birinchi  yo‗llovchi  tanacha,  k-ikkinchi 
yo‗lovchi tanacha. 
Elektron  mikroskopni  tadqiqotlari  orqali  oositlarning  (amfibiya  va  sut 
emizuvchilarda)  qobiqg‗ida  bu  hujayralarning  shimuvchi  yuzasini  anchagina 
oshiradigan  mikrovorsinkalar  topilgan.  Oogenez  vatida  ovositning  sitoplazmasida 
va  yadrochalarida  RNK  miqdori  ortadi.  Bu  unda  shu  kislota  bilan  boliq  bo‗lgan 
oqsil  sintezining  aktivligini  ko‗rsatadi.o‗sish  katta  va  kichik  davrga  bo‗linadi. 
Ulardan  birinchisida  ovosit  sitoplazmaning  ortishi  hisqobiqga  o‗sadi:  yadroning 
hajmi  bir  oz  o‗zgaradi.Katta  o‗sish  davrida  hujayraga  kirayotgan  oziq  moddalar 
donchalar yoki plastinkalar ko‗rinishda ajraladigan maxsus osil sariqligining hosil 
bo‗lishiga  ketadi.  Bir  xil  hayvonlarda  u  hosil  bo‗ladi  va  shunga  ko‗ra  tuxum 
anchagina  kattalashib  ketadi:  boshqalarda  u  kam  ajraladi  va  katta  o‗sish  davrida 
tuxumning  kattaligi  unchalik  o‗zgarmaydi.Sariqlik  to‗planishi  sababli  urg‗ochilik 
jinsiy  hujayralarning  o‗sish  davri  erkaklik  hujayralaridagiga  nisbatan  ancha 
uzunroqdir. 
Birinchi  tartib  ovosit  yadrosida  yuz  berayotgan  murakkab  o‗zgarishlar 
birinchi  tartib  spermatosit  yadrosida  kuzatiladigan  o‗zgarishlarga  o‗xshaydi  va 
tetradalar hosil bo‗lishiga olib keladi. Yetilish 
davrida 
ikkita: 
reduksion  va 

---

ekvasion bo‗linish yuz beradi. Biro urg‗ochilik atorida bu bo‗linish natijasida bitta 
birinchi tartib ovositdan erkaklik atoridagidek, 4ta jinsiy hujayra emas, balki bitta 
hosil  bo‗ladi.  Bu  hujayralar  sitoplazmasining  bir  tekislikda  taqsimlanmasligi 
natijasida  sodir  bo‗ladi.  Birinchi  bo‗linishda,  qachonki  tetradalar  juftlarga 
tarqalishganda  bir  hujayraga  sitoplazmaning  juda  ozgina  qismi,  boshqasiga  esa 
deyarli hammasi ko‗chadi. hosil bo‗lgan kichkina hujayra birinchi yo‗llovchi yoki 
qutbli tanacha (polosit) deyiladi.  
Bu  keyinchalik  rivojlanmaydigan  ikkita 
hujayraga  bo‗linadi.  Yetilishning  birinchi  bo‗linishida  hosil  bo‗lgan  ikkinchi 
hujayra juda katta bo‗ladi va 2-tartib ovosit deyiladi. 
Yetilishning 
birinchi 
bo‗linishida bu hujayradan yana kichkina hujayra 2-yo‗llovchi yoki qutbli tanacha 
va  juda  katta  reduksiyalangan  miqdorda  xromosoma  saqlovchi  va  endi  etilgan 
tuxum  hujayradan  iborat  bo‗lgan,  odatda  tuxum  deb  ataluvchi  hujayra  hosil 
bo‗ladi. 
SHunday  qilib,  Yyetilish  bo‗linishlarida  uchta  kichkina  hujayralar  va 
bitta etilgan tuxum hosil bo‗ladi.  
Yo‗llovchi  tanachalarning  hosil  bo‗lishi  yadro  moddasining  kamayishiga  sabab 
bo‗ladi.  Urg‗ochilik  jinsiy  hujayrasining  rivojlanishida  erkaklik  qatorida 
bo‗lganligi kabi shakllanish davrini ajratib bo‗lmaydi, lekin tuxum hujayrasi ham 
urug‗lanishga tayyor bo‗ladi. Buni avvalo sitoplazma anchagina ko‗payadigan va 
sariqlik  to‗planadigan  1-tartib  ovositning  o‗sishi  vaqtida,  keyinchalik  esa 
qobiqlarning hosil bo‗lishida sezish mumkin. 
 
Ba‘zi bir hayvonlarning tuxumlarida birlamchi qobiq juda erta hali o‗sishni 
tugallamagan ovositlarda hosil bo‗ladi. Ba‘zan u ancha qalinlashib ketadi. Bunday 
hollarda  unda  spermatozoid  o‗tuvchi  teshik-mikropile  bo‗ladi.  Agar  tuxumning 
rivojlanishi tugallanishiga qadar ikkilamchi qobiq shakllansa, unda ham shu singari 
teshik hosil bo‗ladi. qobiqlarning hosil bo‗lishi bilan ovogenezning barcha jarayoni 
tugaydi. 
 
Agar  spermatogenez  ovogenez  bilan  taqqoslansa,  tuxum  hujayralarga 
nisbatan spermatozoidlar ancha ko‗p yetilishi ravshan bo‗lib qoladi. Buning sababi 
tuxum  hujayralarning  hosil  bo‗lish  jarayoni  uzoroq  davom  etishidir. 
Spermatogoniylar  ovogoniylarga  nisbatan  anchagina  jadal  ko‗payadi.  Bundan 

---

tashqari  urg‗ochilik  qatorida  yetilishning  ikki  marta  bo‗linishdan  so‗ng  4ta 
hujayradan faqat bittasi tuxumga aylanadi. 
 
Spermatogoniylar ovogoniylar rivojlanishi natijasida etilgan jinsiy hujayralar 
- erkaklik va urg‗ochilik gametalari hosil bo‗ladi.