3
Kirish
“Tarixi yo`q xalqning kelajagi bo’lmaydi” degan hikmatni biz hayotimizda,
amalda tez-tez uchratib turamiz, darhaqiqat tarix bu kelajak oynasidir ushbu oyna
kelajak aks ettiradi.
O’zbekiston milliy istiqlol yillarida jahon va O’zbekiston tarixini milliy
mustaqillik yangicha tafakkur asosida o’rganish, oq dog’larni to’ldirish borasida
dadil qadamlar qo’yildi.
1
O’tmishni atroflicha o’rganib kelajakni belgilash ayni
haqiqat. Ayniqsa davlatchilik tarixi masalalari dolzarb bo’lib turibdi. Biz bozor
iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy demakratik erkinligi fuqorolik jamiyati barpo
etayapmiz.
2
O’zbekiston Respublikasi prezidenti SH. M. Mirziyoyev: “Davlat
organlariva mansabdor shaxslar faolyatiga huquq va erkinliklarini qanday himoya
qilinayotgani, ularga davlat xizmatlarining ochiqligi biz uchun eng ososiy mezon
bo’lishi shart”. Dissertatsiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi.
Qadimgi SHarq mamlakatlarida ham o’ziga xos tarixiy taraqiyotiga egadir.
Bu davlatlar shimoliy-sharqiy Afrika, Old Osiyo, janubiy va sharqiy Osiyoning
juda keng hududlarni eng qadimgi davlatlar tarixi taraqiyotini o’z ichiga oladi.
3
Bu
davlatlarni va o’ziga xos qadimiy SHarq mamlakatlarini vujudga keltirgan
ko’pdan-ko’p xalqlarning tarixini, bizga insonyat tarixidagi eng muhimi
muammolardan birini urug`chilik tizimining yemirilishi, uning xarobalari ustida
eng qadimgi quldarlik davlatlarining vujudga kelishi va uning dastlabki taraqqiyoti
muammosini tatqiq qilishiga imkon beradi. G`arbdaMisrdan tortib, SHarqda to
Tinch okeanigacha cho’zilgan juda katta hududda,qadimgi zamonlarda yashagan
xalqlarning hayotini o’rganib juda ko’p yozma manbalar va moddiy madaniyat
yodgorliklari asosida qulchilikning eng qadimgi ko’rinishlari qanday qilib vujudga
kelgaligini ham bilib olish mumkin.
1
Karimov.I.ATarixiy xotirasis kelajak yoq.T.O’zbekiston.1998.12-B.
2
Mirziyoyev.Sh.M.Milliy taraqqiyot yo’limizni qatiyat bilan davom ettirib,yangi bosqichga ko’taramiz.-
T:O’zbekiston;NMIU;2018-B.152.
3
Avdiyev.V.I”Qadimgi sharq tarixi”Toshkent 1964.-B.4
4
Umuman olganda biz sharq mamlakatlaridagi qulchilik munosabatlari haqida
ko’proq to’xtalmoqchimiz. Bundan eng asosiy maqsadimiz SHarq mamlakatlari
qulchilik tarixini chuqurroq o’rganish, uning kelib chiqish tarixi sekin
rivojlanganligi sabablari shart-sharoitlari haqida malimot to’plash va Sharq
mamlakatlaridagi
podshohlar
qonunlarida
qonunchilikning
ifoda
etilishi
masalalarini ko’rsatish dolzarbdir.
Qadimgi SHarq mamlakatlarida mamlatlarida jamiyat sekinlik bilan taraqqiy
qilib borgan. Buning sababi urug`chilik tizimining uzoq vaqt saqlanib
qolganligidir. Shuningdek, qadimgi jamoa avvalo oila jamoasi keyin esa qishloq
jamoasi qoldiqlarining mustahkamligi o’z o’tkazadi.
Metalurgiyaning vujudga kelishi va rivojlanishi texnikani bir qadar taraqqiy
qildirib, qishloq xo’jaligi,asosan hunarmanchilikni rivojlanishiga yordam berdi.
4
Chorvachilikning dehqonchilikdan, keyin esa hunarmanchilikning qishloq
xo’jaligidan ajralib chiqishi hamda hunarmanchilik va qishloq xo’jalik ishlab
chiqarish sohasida turli tarmoqlarning paydo bo’lishi qo’shimcha yordam ish
kuchini talab qilgan. Shu bilan birga ishlab chiqarishning o’sishi bilan kishi o’zini
kun kechirishi uchun kerak bo’ladigan ko’proq mahsulot ishlab chiqarish
imkonyatiga ega bo’lgan. Yangi ishchi kuchlaridan foydalanish qo’l kelib qolgan.
Shuning uchun urushlarda asir olinganlar qul qilina boshlangan. Qullarning eng
daslabki paydo bo’lishi shu tariqa boshlangan.
Mulkiy tengsizlik orasida qishloq jamoalarining kambag’allashib qolgan
a`zolari boylardan qarzdor bo’lib ularning asoratiga tushib qolgan. Qarzlarini
to’lashga qurbi yetmagan kambag’allar shaxsan mehnat qilib qarzlarini uzishga
majbur qilinganlar buning natijasida qarzdorlar amalda qul bo’lib qolganlar.
Qulchiliknng eng muhim manbai bo’lgan urushlar mulkiy jihatdan tabaqalanishga
yordam bergan. Jamiyatning birinchi marta sinflarga ya`ni, quldorlar sinfiga va
qullar sinfiga bo’linishi anashu tariqa vujudga kelgan. Lekin qadimgi Sharqda
4
Fomchenko A.P”Qadimgi Dunyo tarixidan metodik qo’llanma”Toshkent.1998.-B.18
5
quldorlik juda sekinlik bilan rivojlangan u eng qadimgi ijtimoiy qulchilik
bo’lib,ko’pincha uy qulchiligi doirasida tashqariga chiqmagan,Antik Gretsiy va
antik Rim jamiyatlarida tez rivojlanga va to’la avj olgan qullikdan Sharqdagi
qulchilik o’zining xuddi shu sekin rivojlanishi bilan farq qilgan.
Qadimgi Misrda jamoa tizimining sarqitlari to elinizm davrigacha davom etib
kelgan.Qadimgi Hindistonda esa bundan ham uzoqroq cho’zilgan. Sharq
mamlakatlarida asosan ibtidoiy qulchilik yani uy qulchiligi hukm surgan. Qadimgi
sharqda qullar soni uncha ko’p bo’lmagan. Qullar bilan bir qatorda qishloq
jamoalarining erkin erkin azolari ham ko’p bo’lgan. Balkim shuning uchun
qulchilik ham Sharqda sekin rivojlangandir.
Yuqoridagi muammolarni ilmiy bahilash zarurati men tanlagan magistirlik
dissertatsiya dolzarbligi va o’rganishi zarurligidan dalolat berib turibdi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
