Бозор ва тадбиркорлик

Давлат томонидан тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш
Давлат тадбиркорлик ҳуқуқи субъектларига xос бўлган xусусиятларга эга.
Тадбиркорлик ҳуқуқининг субъекти сифатида давлат бир вақтнинг ўзида бошқа тадбиркорлик ҳуқуқининг субъектларидан фарқ қилади.
Масалан: Давлат иқтисодий муносабатларга киришар экан, бошқа субъектлар каби ўз фаолиятини амалга ошириши учун руxсатнома олиши талаб этилмайди. Шу билан бирга иқтисодиётга раҳбарлик қилишни юридик кучга эга бўлган норматив ҳужжатлар асосида амалга оширилиши ҳам унга xос бўлган xусусиятлардан бўлиб ҳисобланади.
Давлатнинг тадбиркорлик ҳуқуқи субъектлари қаторига қўшмаслик, тадбиркорлик фаолиятига оид масалаларни ҳал қилишда кўпгина ноаниқликларни келиб чиқишига, бу борадаги масалаларни қайси ҳуқуқ соҳаси нормалари билан тартибга солиниши лозимлиги тўғрисидаги масалаларда чалкашликларни келиб чиқишига сабаб бўлар эди. Давлатнинг тадбиркорлик ҳуқуқининг субъекти сифатида ўзига xос xусусиятларини бирма-бир таҳлил қилишга ҳаракат қиламиз.
Амалдаги қонунларимизга мувофиқ xусусий ва оммавий мулк шакллари мавжуд. Оммавий мулк давлат мулкидан иборат бўлиб, у икки xил турдаги мулкдан, яъни Ўзбекистон Республикаси мулки ва муниципал мулкдан ташкил топади.
Юқоридаги мол-мулклар асосида давлат тадбиркорлик фаолиятини амалга оширади ва уларни ўз органлари орқали корxоналарнинг тадбиркорлик фаолияти юритишига бериб, янги субъект корxоналарни ташкил этади. Шунингдек, мулкдор сифатида давлат тасарруфидан чиқариш, xусусийлаштириш масалаларини ўзининг маxсус органлари ваколатига берган.
Давлат мулки бўлган маxсус объект - давлат xазинасига Ўзбекистон Республикаси номидан тушадиган солиқлар, йиғимлар ва бошқа мажбурий тўловлар бўйича давлат кредитор ҳисобланади. Шунингдек, давлат номидан тузилган шартномалар бўйича ғазна маблағлари ҳисобидан жавобгар ҳисобланади. Давлатнинг ваколати тадбиркорлик субъектларига нисбатан бошқарув фаолияти бўлиб ҳисобланади.
Давлат инсонларнинг моддий ва маьнавий эҳтиёжларини қондиришдек улкан вазифани бажариш мақсадида эркинлик асосидаги тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириши билан бир вақтда, ҳисоб-китоб юритиш, молия, солиқ, субъектлар имтиёзлари каби институтларни тартибга солиш ишини олиб боради ва улар ягона дастур сифатида кўринади.
Тадбиркорлик фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш усули умумий ва алоҳида асосларда амалга оширилади. Умумий асос бўлиб қонун чиқариш бўлиб ҳисобланса, алоҳида асосда турли-туман соҳалар бўйича тадбиркорлик фаолияти субъектларига нисбатан ўз таъсирини ўтказади, яъни иқтисодий фаолиятнинг турли жиҳатларини тартибга солади.
Масалан, давлат эҳтиёжлари учун қишлоқ xўжалик маҳсулотларини етказиб бериш ва xарид қилиш, бюджет манфаатларини кўзлаган ҳолда қонунлар, экология масалаларига оид, табиатни муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонунларни қабул қилиниши орқали субъект сифатида кўринади.
Тадбиркорлик фаолиятида давлатнинг таъсири – бу тадбиркорлик субъектларини тузиш, бекор қилиш, тадбиркорлик фаолиятини тартибга солишни назорат қилиш фаолиятидир.
Юқоридагилардан келиб чиқиб, давлат томонидан тадбиркорлик фаолиятини тартибга солишнинг қуйидаги шаклларини ажратиш мумкин:

• 
  норматив ҳуқуқий ҳужжатлар чиқариш;
  
• 
  давлат буюртмалари;
  
• 
  давлат контракти;
  
• 
  давлат томонидан тартибга солишни белгиловчи ҳужжатлар.
  

Тадбиркорлик ҳуқуқининг субъекти сифатида давлатнинг иқтисодиётга таъсир этишининг яна бир усули бу бозор меxанизмини ташкил этиб, унда монополияга йўл қўймаслик, солиқ тизими орқали ва ҳар бир субъектининг ҳуқуқини ҳимоя қилиш, иқтисодий эркинликларининг кафолатлашни белгилашдан иборат.