“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, ma’lum darajagacha bozor iqtisodiyo ti shakllanish jarayoni tovar ishlab chiqarishdan kelib chiqsa, so‘ngra ahamiyat nuqtai nazaridan o‘zaro o‘rin almashish yuz berib, bozor iqtisodiyoti tizimi shakllanishi tufayli tovar ishlab chiqarishga ta’sir kuchayib boradi. Natijada tovar ishlab chiqarish bozor iqtisodiyoti qismiga aylanib, uning moddiy asosini yaratuvchidan iborat bo‘ladi. Endi bozorning rivoji tovar ishlab chiqarish miqyosiga bog‘liq bo‘lib qoladi va talabning miqdori va tuzumiga bog‘liq bo‘ladi.
Huquqiy muhit deganda bozor munosabatlari asosidagi faoliyat uchun huquqlar va majburiyatlarni tushunamiz. Bu sohadagi erkinlik jamiyat, davlat va inson oldidagi majburiyatlar muvozanatining doimo ta’minlanib borishi uchun zarur shartdir.
Bozor iqtisodiyotining muhim shartlaridan biri uning infratuzilmalarining shakllanishidir. Busiz va uning rivojisiz bozorni tasavvur etib bo‘lmaydi hamda iqtisodiyot samarali harakatda bo‘la olmaydi. Bunda biz vositachilik tarmoqlari, transportning barcha turlari, aloqa, axborot kabilarni ko‘zda tutmog‘imiz darkor. Chunki bularsiz tovarlar harakati, tijorat kabilarni amalga oshirib bo‘lmaydi, albatta. Buning uchun birinchi navbatda bozorning tijoriy tomonlarini ifodalovchi savdo-vositachilik bo‘limlari va birjalar bilan tanishmoq zarur.
Bozor davlatning tartibga solish faoliyatini chegaralaydi, juda noziklik bilan ish tutishni talab etadi. Hech qachon bozor iqtisodiyoti imkoniyatlari to‘la ishga solingan deb bo‘lmaydi. Bu sohada bitta ham ideal davlat bor, deyish qiyin. Lekin bu sohadagi eng muhim xulosa shuki, davlat faoliyati bilan bozor iqtisodiyoti o‘rtasida muvozanat mavjudligi muhim taqdiriy talabdir.
Mulk shakllarining mohiyati va mazmuni bilan tanishish shuni ko‘rsatadiki, bozor iqtisodiyoti uchun barcha mulk shakllari ahamiyatli bo‘lib, har biri o‘ziga xos ustunlikka egadir. Aytish mumkinki, har bir mulk shakli bozor iqtisodiyoti uchun zaruriy bo‘lib, ular umumiy taraqqiyot jarayonida bir-birini to‘ldirib boradi. Shuning uchun ham bozor munosabatlari sharoitida mulk shakllarining turliligi va har bir mavjud shaklining taraqqiy etib borishi talab etiladi. Bu jarayon erkin raqobat sharoitida amalga oshishi kerak.
Xususiylashtirish natijasida davlat monopoliyasiga barham berilib, nodavlat mulkining barcha shakllari rivojlanmoqda. Xususiy mulkchi ishlab chiqaruvchilarning miqdori borgan sari ko‘payib, erkin iqtisodiy harakat sharoitini yaratuvchi sog‘lom raqobat uchun qadam tashlanmoqda. Natijada mulk egasini topib, undan foydalanish samaradorligini to‘xtovsiz oshirib borish sari siljish tezlashmoqda.