Bitiruv malakaviy ishi topshiriq varaqasi

 
 
 
 
 
 

---

3 
MUNDARIJA 
KIRISH………………………………………………………………………………4 
I BOB . Nazariy qism. 
1.1.Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari haqida umumiy ma’lumot...............7 
1.2.Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarida jadvallar, so’rovlar, formalar va 
hisobotlar bilan ishlash................................................................................................15 
II BOB . Amaliy qism. 
2.1.MS Access dasturi bilan ishlash texnologiyasi.....................................................21 
2.2.Mahalla fuqarolar yig’ini ma’lumotlar bazasi uchun jadvallar yaratish va ularni 
bog’lash.......................................................................................................................28 
Xulosa..........................................................................................................................40 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.............................................................................41 
Ilova.............................................................................................................................42 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 

---

4 
KIRISH 
Ma`lumotlar bazasini boshqarish tizimlarini shakllantirishning hozirgi kunda 
ilm-fandagi o`rni. 
Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora 
ortib borishi, ma’lumotlarning tez o’zgarishi insoniyatni ma’lumotlarni o’z vaqtida 
qayta ishlash choralarining yangi usullarini izlab topishga undamoqda. Ma’lumotlarni 
saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun ma’lumotlar bazasi (MB) ni yaratish, so’ngra 
undan keng foydalanish bugungi kunda dolzarb bo’lib qolmoqda. Moliya, ishlab 
chiqarish, savdo-sotiq va korxonalar ishlarini ma’lumotlar bazasisiz tasavvur qilib 
bo’lmaydi. 
Oxirgi vaqtda axborotli muhitda katta o’zgarishlar bo’lib bormoqda. Ana shu 
o’zgarishlar qog’ozsiz texnologiya zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu esa o’z 
navbatida, hisoblash texnikasining yanada keng rivojlanishiga sabab bo’ladi. 
Axborotli muhitning kelajakda inson hayotida o’rni va ahamiyati bugungi holatdan 
ancha yuqori bo’lishi uchun bajarilishi lozim bo’lgan vazifalar ko’lamini kengaytirish 
talab etiladi. Shuning uchun ijtimoiy faoliyatni zamonaviy komputerlar va 
avtomatlashtirilgan axborot tizimlari asosida qayta qurish, rivojlantirish va 
samaradorligini oshirish hozirgi kunning eng dolzarb muammolaridandir. Bu 
muammolarni hal etishda “Ma’lumotlar bazasi” faning o’rni kattadir.
Axborotlarni saqlash, qayta ishlash va uzatish kabi vazifalarni bajarishda 
ma’lumotlar va bilimlar bazasi texnologiyalarining xizmati beqiyos ekaniga ishonch 
hosil qilmoqda. Respublikamizdagi viloyatlar, shaharlar, tumanlarga qarashli 
korxonalar, tashkilotlar va muassasalar zamonaviy kompyuter texnikalari bilan 
jihozlanib, ular maxsus qurilmalar yordamida axborotlarni uzatish va qabul qilish 
imkoniyatiga ega bo’lmoqda.
Insonning iqtisodiy, ekologik, siyosiy va boshqa sohalarda fikrlash doirasining 
kengayishi axborotli muhitning sifat va miqdor jihatdan o’zgarishga, yangi 
xususiyatga ega bo’lgan axborotli muhitning kelib chiqishiga sabab bo’lmoqda.
“Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlarini shakllantirish” mavzusini 
bajarishdan asosiy maqsad har bir talabada kompyuter texnologiyalariga bo’lgan 
qiziqishni uyg’otish, amaliy informatika va avtomatlashtirilgan axborot tizimlaridan 
foydalanib turli iqtisodiy masalalar yechish usullari sohasida bilimlar olishdir.
Boshqaruv jarayonidagi axborotlarni saqlash, saralash, uzatish, qabul qilish, 
qayta ishlash va foydalanish kabi amallarni o’rganish va turli sohalarga tatbiq qilish 
mazkur malaka ishining predmeti hisoblanadi. 

---

5 
Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit obyektlari haqidagi 
ma’lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma’noda ma’lumotlar bazasi – bu 
qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq obyektlari haqidagi 
ma’lumotlar to’plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni 
tashkil qilish uchun o’rganilayotgan real muhitning ma’lum bir qismi tushuniladi. 
Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o’quv yurti va boshqalar. 
Ma’lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar 
bo’yicha tartiblashga va ixtiyoriy belgilar birikmasi bilan tanlanmani tez olishga 
intiladi. Buni esa ma’lumotlarni tuzilmaviy tartiblashtirgan holda, ma’lumotlar 
bazasini boshqarish tizimlarini (MBBT) qo’llabgina bajarish mumkin. 
Ma’lumotlarni boshqarish vositalarining rivojlanishi axborot texnologiyalari 
bazasiga qurilgan har qanday axborot tizimining asosi hisoblanadi. 
Ma’lumotlar bazasi (date base) – bu EHM ning tashqi xotirasida saqlanadigan, 
har qanday jismoniy, ijtimoiy, statistik, tashkiliy va boshqa obyektlar, jarayonlar, 
holatlarning o’zaro bog’liq va tartiblashtirilgan majmuidir. Ma’lumotlar bazasi (MB) 
har xil foydalanuvchilar axborot yetishmovchiligini ta’minlash uchun mo’ljallangan. 
Amaliyotda ko’pchilik ma’lumotlar bazasi chegaralangan predmet sohasi uchun 
loyihalashtiradi. Bitta EHM da bir qancha ma’lumotlar bazasi yaratiladi. Vaqti bilan 
turdosh vazifalarni bajarishga mo’ljallangan ba’zi bir ma’lumotlar bazasi birlashishi 
ham mumkin.
MB ni loyihalashtirishda asosan ikkita masala yechiladi: 
predmet sohasi obyektlarini qanday qilib ma’lumotlar modellarining 
abstract obyektlari shaklida ifodalash. Ayrim hollarda bu masalaga ma’lumotlar 
bazasini mantiqiy loyihalash masalasi deyiladi.
ma’lumotlar bazasiga so‘rovlarning bajarilish effektivligini qanday 
ta’minlash. Bu masalaga ma’lumotlar bazasini fizik loyihalash masalasi 
deyiladi. 
Ixtiyoriy turdagi MBni loyihalashtirishning birinchi bosqichdagi predmet sohasini 
tahlil qilish bo‘lib, u axborot tuzilmasini (konseptual sxemalar) tuzish bilan 
yakunlanadi. Bu bosqichda foydalanuvchining so‘rovlari tahlil qilinadi, axborot 
obyektlari va uning xarakteristikalari tanlanadi, hamda o‘tkazilgan tahlil asosida 
predmet sohasi tuzilmalashtiriladi.
Darhaqiqat, hozirgi kunda inson hayotida MBda kerakli axborotlarni saqlash va 
undan oqilona foydalanish juda muhim rol o’ynaydi. Sababi: jamiyat taraqqiyotining 
qaysi jabhasiga nazar solmaylik o’zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, 
MBga murojaat qilishga majbur bo’lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot 

---

6 
almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga 
aylanib borayotgani davr taqozasi.Ma’lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgunga 
qadar, ma’lumotlardan turli ko’rinishda foydalanish juda qiyin edi. Programma 
tuzuvchilar ma’lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan 
masala uchungina o’rinli bo’lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma’lumotlar 
qaytadan tashkil qilinar va bu hol yaratilgan programmalardan foydalanishni 
qiyinlashtirar edi. Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni 
hisobga olmoq zarur: ma’lumotlarning turi va ko’rinishi ularni qo’llaydigan 
programmalarga bog’liq bo’lmasligi lozim, ya’ni MBga yangi ma’lumotlarni 
kiritganda yoki ma’lumotlar turini o’zgartirganda, programmalarni o’zgartirish talab 
etilmasligi lozim. 
Mazkur bitiruv malakaviy ishi bilimlarni mustahkamlashga, ko’nikmalarni 
shakllantirishga, mustaqil ilm o’rganish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Bitiruv 
malakaviy ishining 1 – bobida ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimalari umumiy 
tushunchalari va jadvallar, so’rovlar, formalar, hisobotlar bilan ishlash haqida 
ma’lumotlar berilgan. 2 – bobida Access dasturi bilan ishlash texnologiyasi va 
mahalla fuqarolar yig’ini ma’lumotlar bazasida jadvallar tuzish hamda ularni 
bog’lash tushunchalari keltirilgan. 

---

7