Bitiruv ishini tushuntirish izohi

Izomeriyasi va nomlanishi
 
Etilen uglevodorodlarining  izomeriyasi uchunchi vakilidan boshlanadi. Ular 
izomerlarining soni tegishli to‘yingan uglevodorodlarnikiga qaraganda ko‘p. 

---

17 
 
Bunga sabab, ularda struktura izomeriyasidan tashqari fazoviy yoki geometrik (sis-
trans) izomeriyaning mavjudligi hisoblanadi. Fazoviy izomeriya qo‘shbog‘ bilan 
bog‘langan ikki uglerod atomida bir xil funksional guruhlar bo‘lgan birikmalarda 
yuzaga keladi. Bu funksional guruhlar qo‘shbog‘ga nisbatan fazoda bir tomonda 
joylashgan bo‘lsalar sis-izomer, qarama-qarshi tomonda joylashgan bo‘lsalar trans-
izomer hosil bo‘ladi. 
 
 
 
Bu izomeriyaning mavjud bo‘lishiga sabab shuki, qo‘shbog‘ bilan bog‘langan 
uglerod o‘z o‘qi atrofida aylana olmaydi. Shuning uchun funksional guruhlar 
fazoda uglerod –  uglerod (C  –  C) bog‘lanish atrofida erkin aylana olmaydilar. 
Natijada izomeriya vujudga keladi. 
Etilen uglevodorodlarini ham uch xil nomenklaturada nomlash qabul qilingan. 
Emperik nomenklatura bo‘yicha nomlaganda to‘yingan uglevodorodlar nomi 
oxiridagi –an qo‘shimchasini –ilen qo‘shimchasiga almashtirib hosil qilinadi: 
CH
2
 = CH
2
   
- etilen 
CH
3
 – CH = CH
2
   - propilen  
Ratsional nomenklatura bo‘yicha etilenni asos qilib olinadi va uning 
gomologlari etelenning hosilalari deb qaraladi. 
CH
3
 – CH = CH
2 
- metiletilen 
Sistematik nomenklatura bo‘yicha etilen uglevodorodlarining nomi tegishli 
to‘yingan uglevodorodlar nomi oxiridagi –an qo‘shimchasini –en qo‘shimchasiga 
almashtirib hosil qilinadi. Radikallarning nomi va holati raqamlar bilan 
ko‘rsatiladi.  
Etilendan bitta vodorodni tortib olish natijasida hosil bo‘lgan qoldiq 
CH
2
=CH– vinil, propilendan hosil bo‘ladigan qoldiq CH
2
=CH–CH
2
 – ni allil deb 
ataladi. Sistematik nomlash bo‘yicha CH
2
  = CH –  etinil, CH
2
  = CH –  CH
2
  –  1-
propenil, CH
2
 = C – CH
3
– izopropenil deyiladi. 
 
H
3
C
C = C
CH
3
H
H
H
3
C
C = C
H
H
CH
3
цис
-
бутен
-2
транс
-
бутен
-2
H
3
C
C = C
CH
3
H
H
H
3
C
C = C
CH
3
H
H
H
3
C
C = C
H
H
CH
3
H
3
C
C = C
H
H
CH
3
цис
-
бутен
-2
транс
-
бутен
-2
 

---

18