Biotsenoz va uning strukturasi. Reja

Biotsenoz ichidagi munosabatlar . Biotsenoz ichida uchraydigan u yoki bu tur o’rtasidagi ko’p biotik munosabatlar-ozuqa va yangi yashash joyni egallash ularning biotsenoz ichidagi hayotiy o’rnini aniqlaydi . Professor V.N . Beklemishev tadqiqotlari bo’yicha biotsenozda turlararo bevosita va bilvosita munosabatlar quyidagi 4 ta turga bo’linadi , ya’ni : trofik, topik,forik, va fabrik munosabatlar . Ularning ta’rifi quyidagicha .
1) Trofik aloqalar ,munosabatlar biotsenozdagi bir turning ikkinchi tur bilan , uning tirik vakillari yoki o’lik qoldiqlari , mahsulotlari bilan oziqlanish jarayonidan kelib chiqadi . Masalan, ninachilarning hashoratlar bilan oziqlanishi , qo’ng’izlarning molok g’ong, arilar gul changi, yo’lbarslar turli o’ljalar , ularni qoldiqlari bilan oziqlanishi misol bo’ladi.
2) Tropik aloqalar, munosabatlar, bir tur hayot-faoliyati natijasida ikkinchi turning yashash muhiti , fizikoviy va kimyoviy sharoiti o’zgaradi, ya’ni bir tur ikkinchi tur uchun yashash muhiti yaratiladi. Masalan, tirik organizmlar ichida uchraydigan ichki parazitlar yashashi uchun ot, sigir odam tanasi muhit hisoblanadi. Yashash muhiti hosil qilishda yoki muhitning boshqa organizmlar uchun o’zgarishini o’simliklar misolida uchratish mumkin. Masalan, o’rmon chetlari , o’simlik qoldiqlari , tuproq yuzasi ko’p hayvonlar uchun yashash muhiti hisoblanadi.
3) Forik munosabatlarda biotsenozdagi bir tur ikkinchi turning tarqalishiga yordam beradi. Bu holatda tashuvchi vazifasini ko’pchilik hayvonlar o’taydi(zooxoriya ); hayvonlar juni, tanasiga o’simliklar urug’lari ilinib , yopishib bir joydan ikkinchi joyga tushadi .
4) Fabrik munosabatlarda biotsenoz ichidagi bir tur o’zining yashash joyi uchun ikkinchi tur qoldig’i , o’liki yoki tirik qismlaridan foydalanadi. Masalan, qushlar uya qurish uchun o’simlik bargi, poyasi , butalar shoxi , boshqa qushlar patlari , hayvonlar junlari , paxta va lattalardan ham foydalanadi.Daryodagi toshlar ustida uchraydigan qurtlar loyqa , o’simliklar shoxi, poyasi bargidan foydalanadi.
Biotsenoz ichidagi har bir aniq tur o’zi uchun optimal fizikaviy muhitda yaxshi o’sadi, ko’payadi va rivojlanadi . Tur tarqalishida fiziologik va sinekologik optimumlar farqlanadi .Biotsenoz ichidagi vujudga keladigan turlararo aloqalar turlarning bir-biriga nisbati , ekologik xususiyatlari , soni , qalinligi , makonda tarqalishi va tuzilishi kabi qonunyatlarni keltirib chiqaradi