Bino va inshootlar qurilishi

 
1.
 
Binolarni gorizontal siljiydigan qoliplarda barpo etish. G„ildirab gorizontal siljiydigan qolip. 
G‗ildirab gorizontal ko‗chiriladigan qolip (G‗GKQ) – bu quyilgan beton etarli 
mustahkamlikka erishgach, davriy ravishda gorizontal yo‗nalishda ko‗chiriladigan qolipdir. U asosan 
ochiq usulda barpo etiladigan katta uzunlikka ega to‗g‗ri chiziqli inshootlarni, qaysiki bu inshootlar 
o‗zgarmas ko‗ndalang kesimli yuzaga va yacheyka-bo‗linmalarida takrorlanadigan tipovoy 
(namunaviy) elementlari ko‗p (tirgak devorlar, tunnellar va kollektorlar er osti inshootlari va 
kommunikatsiyalari uchun) bo‗lgan hollarda qo‗llaniladi. Inshootning turi va hajmiy-rejalashtirish 
echimiga bog‗liq holda g‗ildirab gorizontal ko‗chiriladigan qolip (G‗GKQ) o‗ziga xos texnologik 
jihatlarga ega, biroq to‗liq holda asosiy konstruktiv echimi o‗zgarmaydi. 
Bu turdagi qolipni asosiy mohiyati, betonlashni uzluksiz (kichik tanaffuslar bo‗lishi mumkin) 
tashkil etishdadir. Texnologiyaningikki xil varianti bo‗lishi mumkin: qolip shchitlarining barpo 
etilayotgan (betonlanayotgan) konstruksiya sirti bo‗ylab uzluksiz siljishi va avvalgi qamrovdagi 
shchitlarni oldindan betondan ajratish hamda ularni ketma-ket qayta o‗rnatish. 
Zamonaviy 
tur
dagi qoliplarda qolip shchitlarini betonlanayotgan konstruksiyaning bo‗ylama 
o‗qi bo‗yicha siljitish, vertikal bo‗yicha pog‗onalab (yaruslab) betonlash uchun ko‗tarish va 
betonlanayotgan sirtning qiyaligini to‗g‗rilash kabi imkonlar mavjud. 
CHiziqli katta uzunlikdagi inshootlarni (mas. kollektorlar) betonlashda qo‗llaniladigan 
G‗GKQ ichki va tashqi qismlardan iboratdir. (15.1-rasm). Qolipning ichki ost qismi relsli yo‗lga 
o‗rnatilgan inventar qoliplarni ko‗tarishga mo‗ljallangan aravacha (telejka) va unga mahkamlangan 
ikki xil ko‗taruvchiqurilmalar −domkratlardan (ko‗taruvchi-tushiruvchi tayanchli) iborat. 
Ko‗chiriladigan aravachada ichki yon tomon qolip shchitlarini loyiha holatiga o‗rnatish uchun 
gorizontal domkratlar mavjud. Xuddi shuningdek, aravachaga vint domkratli markaziy tirgaklar 
o‗rnatilgan bo‗lib, ular qolipni vertikal tekislik bo‗yicha siljishiga imkon yaratadi. 

---

15.1-rasm. Er osti kollektorlarini betonlovchi g‗ildirab gorizontal ko‗chiriladigan qolip: 
a – qolipni o‗rnatish; b – qolipni ko‗chirib olish; 1 – ichki qolip; 2 – betonlanadigan kollektor; 
3 – tashqi qolip; 4 – markaziy tirgak; 5 – domkrat; 6 – g‗ildiraklar; 7 – telejka (aravacha); 8 – 
kollektorning tubi. 
YUqori shchitlar ulanadigan bo‗lib, u tirgakni ustida sharnirli mahkamlangan. Vertikal va 
gorizontal shchitlar ham sharnirlar bilan biriktirilgan. YUqorigi shchitlarni ish holatiga o‗rnatish va bu 
shchitlarni ko‗chirib olish tirgaklarda joylashgan domkratlarni burash bilan amalga oshiriladi. Tashqi 
qolip sharnirli biriktirilgan ikkita yon ramalardan tashkil topgan; ular qolipni ish holatiga o‗rnatishda 
va ko‗chirib olishda buralishi mumkin. Tashqi qoliplar kran yordamida ko‗tarilib joyi o‗zgartirilsa, 
ichki qoliplar ko‗chirilgach, relsli izdagi telejkalarda lebedkalar yordamida tortilib joyi o‗zgartiriladi. 
Yo‗naltiruvchi bo‗ylab yoki relsda qoliplarni siljitish uchun u g‗ildiraklar va telejkalar bilan 
ta‘minlangan bo‗lib, ular lebedkalar yoki uzatmalar bilan tortib qo‗zg‗atiladi 
Beton qorishmasi yotqizilib va qotgandan so‗ng qolip shchitlarini betondan ajratib olib 
tashish (transport) holatiga keltiriladi. So‗ngra qolip yo‗naltiruvchi qurilmalar yordamida barpo 
etiladigan inshootning bo‗ylamasiga yangi to‗xtash joyiga siljitiladi. Qolipni ajratishda ichki 
gorizontal shchitlar xuddi sindirilgandek qayriladi va pastga tushirilish mobaynida o‗zi bilan vertikal 
shchitlarni tortadi; ular ham betondan ajraladi va buriladi.
Kollektor va tunnellar uchun mo‗ljallangan G‗GKQlar to‗g‗riburchakli va egri chiziqli 
kesimli bo‗lishi mumkin. Qolip bilan eni 2100…2800mm (100mm modulda) xamda balandligi 
1800...2200 mm bo‗lgan inshootlarni betonlash mumkin. Balandligi yon tomonda joylashgan 
teleskopik ko‗taruvchi tirgaklar yordamida o‗zgartiriladi. Enini esa yon tomon sirtini markaziy tirgak 
bilan pastki rigel(to‗sin)ga nisbatan surish orqali amalga oshiriladi. Bu tirgak vintli domkrat bilan 
jihozlangan, u esa ichki qoliplarni ko‗chirish (ajratish) yana uni ish holatiga o‗rnatishga imkon 
yaratadi.
G‗GKQ
lar
ning gumbazsimon-qobiqli va ikki tomonlama egrili qobiqsimon konstruksiyalarni 
betonlashda qo‗llaniladigan turlari ham bor. Betonlanayotgan oralik(prolet)larning orasi 12...18m 
gacha, inshootning poldan orayopma tagigacha balandligi 5...7m gacha etishi mumkin. Bir zveno 
inventar qolipining uzunligi 6m ga ega, qamrov uzunligi bo‗yicha talab qilingan ish maromiga ko‗ra 
bir vaqtning o‗zida 2...3 va undan ortiq bug‗un qoliplar bo‗lishi mumkin. 
G‗GKQlarning baland va uzun o‗lchamli devorlar yoxud tirgak devorlarni betonlashda 
qo‗llaniladigan turlari ham mavjud (15.2-rasm). Qolip shchitlari 8m gacha uzunlikda bo‗lib, ular 
qo‗zg‗aladigan P-simon rama (portal)larga mahkamlangan. Portalning 800 mm gacha qalinlikdagi har-
xil devorlarni yaratishga imkoni bor. Portalning yo‗naltiruvchi qurilmalari orqali navbatdagi yarus 
(pog‗ona) ni betonlash uchun qolipni yuqoriga siljitib qayta o‗rnatish mumkin. Qolip shchitlari 
betondan ajratilgach, domkratlar bilan gorizontal siljitiladi, ko‗tarish-tushirish esa po‗lat troslar 
yordamida amalga oshiriladi. 
 

---

15.2-rasm. Devorlarni betonlashga mo‗ljallangan G‗GKQ 
1 – vibrator; 2 – muayyan holatda mahkamlovchi moslama (fiksator)lar; 3 – to‗g‗ri chiziq 
bo‗yicha sirg‗aluvchi qism (polzun); 4 – tutashtiruvchi to‗sin; 5 – qolip shchitlari; 6 – shchit-larni 
ko‗taruvchi lebedka; 7 – montaj qurilmasi; 8 – zina; 9 – G‗GKQ tirgaki (ustuni); 10 – elektr uzatma; 
11 – telejka (aravacha); 12 – ishchilar uchun to‗shama; 13 – to‗shama
ning
himoya to‗sig‗i; 14 – 
vibrator o‗rnatilgan beton qorishma bunkeri (idish); 15 – gorizontal ko‗chiriladigan telejka; 16 – relsli 
yo‗l.